Tích
truyện Pháp Cú
Thiền
viện Viên Chiếu
Nguyên tác: "Buddhist Legends",
Eugène Watson Burlingame
--- o0o ---
XXIV.
Phẩm Tham Ái
1. Con Cá
Vàng
Người
sống đời phóng dật...
Câu chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ở tại Kỳ
viên, trong trường hợp của cá vàng
Kapilamaccha.
Chuyện quá khứ
1A. Thầy Tỳ Kheo Tự Phụ -
Ðảng Cướp
Thuở xưa, thời đức Phật Ca-diếp nhập
Niết-bàn, có hai anh em một gia đình quý tộc xuất gia làm Sa-môn. Người
anh tên Sodhana và người em
tên Kapila. Cả người mẹ
Sàdhinì và cô em gái
Tàpanà cũng xuất gia làm
Tỳ-kheo ni. Khi xuất gia, cả hai anh em đều làm tròn bổn phận với bậc thầy
thế độ và các vị Giáo thọ một cách thành kính. Một ngày nọ, họ hỏi thầy:
- Bạch thầy, trong tôn giáo này có bao nhiêu
bổn phận chánh yếu?
- Có hai bổn phận: học và thiền định.
Nghe thế, người anh cả nghĩ thầm: "Ta sẽ
hoàn thành bổn phận thiền định". Và thầy ở lại bên vị Bổn sư năm năm. Nhận
một đề mục thiền định dẫn đến quả Tuệ giác, thầy vào rừng và sau khi nỗ
lực hết sức mình, thầy chứng A-la-hán.
Người em nói: "Ta còn trẻ, khi nào già, ta
sẽ thiền định". Thầy chọn bổn phận học tập. Thầy học thông Tam tạng, do đó
thầy có đông đồ chúng và được nhiều lợi dưỡng. Say sưa với kiến thức đa
văn của mình và bị ma tham danh chi phối, thầy trở nên tự phụ. Thầy hay
sửa lưng người khác. Khi người ta nói đúng thầy bảo sai, khi người ta nói
sai thầy bảo đúng, việc có tội thầy nói là vô tội, việc vô tội cho là có
tội.
Các vị Sa-môn hiền đức vẫn hay khuyên thầy:
- Này huynh
Kapila, đừng nói như vậy.
Các vị nhắc thầy về điều luật, về Phật pháp.
Nhưng Kapila trả lời:
- Các ông biết được gì? Hỡi những con cá
rỗng?
Thầy lại tiếp tục nhục mạ người.
Các vị Sa-môn kể lại với thầy
Sodhana. Thầy
Sodhana khuyên em:
- Này
Kapila, với cương vị Tỳ-kheo, em nên cư xử đúng đắn. Em đừng
khinh thường, bác bỏ các lời khuyên chân thật, và nói năng theo cách của
em như thế.
Nhưng thầy
Kapila chẳng màng gì đến lời
khuyên của anh. Thầy Sodhana
kiên nhẫn khuyên hai, ba lần thầy
Kapila cũng không đếm xỉa gì đến. Thầy chỉ còn biết nói:
- Này sư đệ, em sẽ mang tiếng xấu vì những
hành động thầy nữa.
Thầy
Kapila cư xử xấu và kết hợp một số đồ chúng cũng tệ như thầy.
Ngày nọ, thầy tự nói: "Ta sẽ trùng tuyên Luật tạng tại Pháp đường". Thầy
cầm quạt, lên tòa ngồi, tuyên đọc Luật với câu hỏi thường lệ.
- Thưa các đại đức, chúng đã nhóm, có ai cần
phát lồ?
Các vị Tỳ-kheo nghĩ thầm: "Trả lời ông ấy
chẳng ích lợi gì". Tất cả yên lặng.
Kapila tiếp:
- Này chư huynh, ở đây không có Giáo lý cũng
không có Giáo luật, các vị có nghe đọc luật cũng như không nghe thôi.
Nói rồi
Kapila xuống tòa. Như thế, thầy đã làm chậm trễ việc giảng dạy
giáo pháp của đức Phật Ca-diếp.
Trong đời ấy, Trưởng lão
Sodhana vào Niết-bàn.
Kapila với thái độ như thế đã
vào ngục A-tỳ. Cả mẹ và em gái thầy theo chế nhạo các vị Sa-môn hiền đức,
cũng rơi vào địa ngục.
Thời ấy, có năm trăm tên cướp, một ngày kia
chúng bị rượt bắt, phải vào rừng ẩn náu. Chúng không tìm được nơi nương
thân, và khi gặp một vị ẩn sĩ, chúng vái chào và thưa:
- Bạch Ngài, hãy cho chúng con nương tựa.
Vị ấy trả lời:
- Không có nơi nương tựa nào bằng đạo đức.
Tất cả các anh có thể giữ năm giới được không?
- Thưa được.
Chúng bằng lòng thọ năm giới cấm.
Tôn giả ẩn sĩ khuyên họ:
- Hôm nay các anh đã thọ giới, cho dù mạng
sống bị đe dọa đi nữa, các anh cũng không được phạm giới hay có tư tưởng
ác.
- Ðược thôi.
Các tên cướp hứa sẽ giữ giới luật đã thọ.
Dân làng đuổi theo tận nơi bọn cướp ẩn náu,
và giết chết hết tất cả. Chúng được tái sinh lên cõi trời, tên cầm đầu bọn
cướp thành vị thiên chủ cai quản các vị kia. Sau khi tái sinh nhiều lần
nơi các cõi trời, lúc ở cõi cao lúc cõi thấp suốt vô số kiếp trôi qua
trong thời kỳ giữa hai vị Phật, chúng lại tái sinh trong đời Phật hiện tại
vào một làng chài lưới có năm trăm gia đình gần thành Xá-vệ.
Vị Thiên chủ đầu thai vào nhà ông xã trưởng
làng, những vị còn lại đầu thai trong các nhà kia. Như thế cùng một ngày
tất cả năm trăm vị đầu thai và đều sanh ra một lượt. Ông xã trưởng nghĩ
thầm: "Không biết hôm nay trong làng có các cậu bé khác chào đời hay
không?". Cho người kiểm tra khắp làng ông được biết tất cả đều tái sinh
vào một nơi. "Các cậu này sẽ là bạn của con trai ta". Ông nghĩ vậy rồi gởi
thực phẩm đến nhà nuôi hết các cậu bé. Chúng lớn lên, chơi đùa với nhau,
kết bạn thân cho đến lúc cùng trưởng thành. Chàng trai lớn nhất trở nên
một người danh tiếng, được trọng vọng, làm thủ lãnh cả nhóm.
Kapila
thọ khổ trong ngục A-tỳ suốt vô số kiếp trôi qua trong thời gian giữa
hai vị Phật, và do dư báo của nghiệp ác, lúc ấy tái sinh làm con cá nơi
dòng sông Aciravatì. Mình
cá màu vàng óng nhưng hơi thở hôi thối vô cùng.
Chuyện hiện tại:
1B. Nhóm Dân Chài Và Con
Cá Hôi
Một ngày kia, đám bạn thanh niên ấy bảo
nhau:
- Ta hãy tung lưới kiếm ít cá.
Họ lấy lưới quăng xuống sông, xui khiến thế
nào con cá vàng lọt vào lưới. Khi dân làng trông thấy cá, họ mừng rỡ kêu
lên:
- Các con chúng ta lần đầu bủa lưới, đã tóm
được chú cá vàng. Thế nào đức vua cũng ban thưởng một cách hậu hỷ.
Ðám bạn thanh niên ném con cá lên thuyền, đi
yết kiến đức vua. Thấy con cá, vua hỏi:
- Cái gì đấy?
Ðám thanh niên tâu:
- Tâu đại vương, đây là một con cá.
Nhận ra đó là một con cá vàng, vua nghĩ
thầm: "Ðức Thế Tôn sẽ biết vì sao con cá này màu vàng". Vua liền ra lệnh
mang cá đi đến ra mắt đức Thế Tôn. Cá vừa mở miệng ngáp, cả tinh xá Kỳ
Viên tràn ngập mùi hôi thối. Vua bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn, vì duyên cớ gì con cá này có
màu vàng? Và tại sao hơi thở nó hôi thối đến thế?
- Ðại vương, vào thời Phật Ca-diếp, con cá
ấy là một vị Tỳ-kheo tên Kapila,
đa văn, được đồ chúng theo đông đảo. Do vì buông lung theo lợi dưỡng, ông
ấy đã chửi mắng, lăng mạc các Tỳ-kheo không theo mình. Ông gây chậm trễ
việc truyền bá giáo pháp đức Phật Ca-diếp và bị đọa vào ngục A-tỳ. Sau, từ
dư báo nghiệp ác, lại đầu thai làm con cá. Do nhân duyên giảng dạy giáo
pháp Phật, đọc tụng kinh điển tán thán Phật trong thời gian khá lâu, mình
cá mới có màu vàng ấy. Còn hơi thở thối vì ông đã chửi mắng lăng mạ các
Tỳ-kheo. Ðại vương, Như Lai sẽ khiến ông ấy kể về chính mình đây.
- Bạch Thế Tôn, xin Ngài dùng mọi cách để
ông ấy tự kể về mình.
Ðức Phật hỏi con cá:
- Ngươi có phải là
Kapila?
- Bạch Thế Tôn vâng, con là
Kapila.
- Ngươi từ đâu đến?
- Bạch Thế Tôn, con từ ngục A-tỳ đến.
- Còn anh ngươi,
Sodhana, ra sao rồi?
- Bạch Thế Tôn, anh ấy đã nhập Niết-bàn.
- Mẹ ngươi, bà
Sàdhini đâu?
- Bạch Thế Tôn, người bị đọa địa ngục.
- Còn em gái ngươi,
Tàpanà, thì sao?
- Cô ấy cũng đọa địa ngục, Bạch Thế Tôn!
- Giờ ngươi đi đâu?
- Bạch Thế Tôn, ngục A-tỳ.
Nói xong, lòng đầy ăn năn, cá đập đầu chết
ngay tại chỗ, bị tái sanh trong ngục A-tỳ. Thính chúng vây quanh đều xúc
động, lông tóc dựng ngược cả lên. Ðức Thế Tôn thấy tâm họ thuần phục, bèn
giảng bài pháp thích hợp:
Hằng sống trong chánh
kiến,
Hằng tu hạnh thanh tịnh,
Ðấy hạt ngọc sang đẹp,
Quý hơn trong tất cả.
Nói kệ rồi, đức Phật giảng tỉ mỉ toàn bài
kinh "Kapila"; sau này được
chép trong tập Suta Nipàta.
Ngài nói kệ tiếp:
(334)
Người sống đời phóng dật,
Ái
tăng như dây leo,
Nhảy
đời này đời khác,
Như
vượn tham quả rừng.
(335)
Ai sống trong đời này,
Bị ái dục buộc ràng,
Sầu khổ sẽ tăng trưởng,
Như cỏ bị gặp mưa.
(336)
Ai sống trong đời này,
Ái dục được hàng phục,
Sầu rơi khỏi người ấy,
Như giọt nước lá sen.
(337)
Ðây điều lành Ta dạy,
Các người tụ họp đây,
Hãy nhổ tận gốc ái,
Như thổ gốc cỏ bỉ,
Chớ để ma phái hoại,
Như dòng nước cỏ lau.
2. Con Heo
Nái Tơ
Như
cây bị chặt đốn...
Câu chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ở tại tinh
xá Trúc Lâm, liên quan đến chị heo nái tơ nọ sống lăn lóc trong đống phân.
Chuyện kể rằng, một hôm đức Thế Tôn vào
thành Vương-xá khất thực, gặp một con heo nái tơ. Ngài mỉm cười, Trưởng
lão A-nan trông thấy vầng hào quang chói sáng từ răng Ngài, liền hỏi lý
do:
- Bạch Thế Tôn, tại sao Ngài cười?
Ðức Phật bảo:
- Này A-nan, hãy nhìn con heo nái tơ kia.
- Con có thấy nó, bạch Thế Tôn!
- Vào thời đức Phật
Kakusandha, con heo tơ này là
một chị gà ở gần Thiền đường nọ. Chị thường chăm chú nghe một thầy Tỳ-kheo
niệm đề mục thiền tu chứng Tuệ giác. Chỉ nghe những âm thanh thiêng liêng
kia thôi, cũng khiến chị thoát kiếp được tái sinh vào cung vua, làm công
chúa tên Ubbari.
Một hôm công chúa đi vào nhà xí, thấy đống
dòi. Liền tại chỗ ấy, chăm chú quan sát đám dòi, tâm định tĩnh, cô nhập Sơ
thiền. Sau khi mãn kiếp làm công chúa, cô được sanh vào dòng dõi
Bà-la-môn. Từ giai cấp Bà-la-môn, do nghiệp tạo trong kiếp ấy, bây giờ cô
lại tái sinh làm con heo nái tơ này. Ta biết những cảnh huống ấy nên cười.
Các Tỳ-kheo đi sau Trưởng lão A-nan lắng
nghe đức Thế Tôn nói, rất xúc cảm. Sau khi tác động tâm tư họ, đức Phật
liền giảng giải sự ngu si của tham ái, và vẫn đứng giữa đường đi, Ngài nói
kệ tiếp:
(338)
Như cây bị chặt đốn,
Gốc chưa hại vẫn bền,
Ái tùy miên chưa nhổ,
Khổ này vẫn sanh hoài.
(339)
Ba mươi sáu dòng ái,
Trôi người đến khả ái,
Các tư tưởng tham ái,
Cuốn trôi người tà kiến.
(340)
Dòng ái dục chảy khắp,
Như dây leo mọc tràn,
Thấy dây leo vừa sanh,
Với tuệ, hãy đoạn gốc.
(341)
Người đời nhớ ái dục,
Ưa thích các hỷ lạc,
Tuy mong cầu an lạc,
Họ vẫn phải sanh, già.
(342)
Người bị ái buộc ràng,
Vùng vẫy và hoảng sợ,
Như thỏ bị sa lưới,
Chúng sanh ái trói buộc,
Chịu khổ đau dài dài.
(343)
Người bị ái buộc ràng,
Vùng vẫy và hoảng sợ,
Như thỏ bị sa lưới,
Do vậy vị Tỳ-kheo,
Mong cầu mình ly tham,
Nên nhiếp phục ái dục.
Sau kiếp ấy, chị heo nái tơ tái sinh vào
cung vua ở Suvannabhùmi.
Hết kiếp, cô tái sanh ở Ba-la-nại, kiếp sau cô tái sanh ở cảng
Supàraka trong nhà một người
lái ngựa, rồi sanh vào nhà một thủy thủ cảng
Kavìra. Kế tiếp, cô sanh vào
nhà một gia đình quý tộc cao sang ở
Anuràdhapura. Cuối cùng, cô tái sanh làm con gái ông
Sumanà làng
Bhokkkanta thuộc vùng phía
Nam, được đặt tên theo cha là Sumanà.
Khi dân chúng bỏ làng đi hết, cha cô đến
vương quốc Diighavaapi, lập nghiệp tại làng
Mahàmuni. Lakuntaka Atimbara,
Tể tướng vua Dutthagàmanì,
có việc đến đấy gặp cô, liền cưới làm vợ, đưa về sống tại làng
Mahàpunna. Một hôm, Trưởng lão
Anula trú tại tinh xá
Kotipabbata đi khất thực ngang
qua nhà trông thấy cô bèn bảo các thầy Tỳ-kheo:
- Này chư huynh, con heo nái tơ đã trở thành
phu nhân ngài Lakuntaka Atimbara,
Tể tướng của đức vua, thật lý thú biết bao!
Nghe những lời này cô bỗng nhớ hết các tiền
kiếp của mình và chứng Túc mạng thông. Xúc dộng sâu xa, cô xin phép chồng
từ bỏ đời thế tục xuất gia theo Tăng đoàn Tỳ-kheo ni
Pancabalaca. Sau khi nghe
giảng bài pháp Mahà satipatthàna
tại tinh xá Tissa, cô đắc
qủa Dự lưu. Rồi khi người Damilas
bị tiêu diệt, cô trở về làng Bhokkanta
sống với cha mẹ. Tiếp đó, nghe bài pháp
Asìvisopama tại tinh xá
Kallaka, cô đắc qủa A-la-hán.
Ngày cô nhập Niết-bàn, đáp lời hỏi của các Tỳ-kheo và Tỳ-kheo ni, cô kể
hết câu chuyện cho các Tỳ-kheo Ni nghe. Giữa một buổi nhóm chúng của các
thầy Tỳ-kheo, với sự giúp đỡ của Trưởng lão
Maha Tissa, vị Tỳ-kheo thường
giảng nói Pháp Cú đang trú tại
Mandalàràma, cô kể như sau;
- Vào thời xa xưa, con đánh mất thân người,
sanh làm gà mái. Bị diều hâu xớt, và tái sanh ở thành Vương xá, từ bỏ cuộc
đời thế tục, làm một Tỳ- kheo ni hành khước đây đó và tu đạt đến Sơ thiền.
Hết kiếp ấy, con tái sanh vào nhà một trưởng giả. Nhưng chỉ sống ít lâu,
con đã bị đọa làm heo nái. Hết kiếp, con tái sanh ở
Suvannabhùmi, rồi ở Ba-la-nại,
ở cảng Suppàraka, ở cảng
Kavìra, ở
Anuràdhapura và sau cùng tại
làng Bhokkanta. Sau khi
trải qua mười ba kiếp thăng trầm như vậy, kiếp này con cảm nhận được sự
bất như ý của cuộc sống nên từ bỏ thế tục, xuất gia, và chứng quả
A-la-hán. Xin chư vị mỗi người hãy tự mình chánh niệm tinh tấn tiến đến
giải thoát.
Lời cô làm tứ chúng vô cùng xúc động. Sau đó
cô nhập Niết-bàn.
3. Thầy Tỳ
Kheo Bỏ Ðạo
Ðược
thoát khỏi buộc ràng...
Câu chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ở tại tinh
xá Trúc lâm, liên quan đến một thầy Tỳ-kheo hoàn tục.
Thầy Tỳ-kheo kia vốn là đồ đệ Trưởng lão Ðại
Ca-diếp, tuy đã đạt Tứ thiền nhưng một hôm đến chơi nhà ông chú làm thợ
vàng, trông thấy nhiều đồ trang sức đẹp mắt, thầy sanh lòng tham luyến,
bèn hoàn tục. Thầy lại làm biếng chẳng chịu mó tay vào việc gì nên bị đuổi
ra khỏi nhà. Từ đấy thầy kết bạn với kẻ xấu, chuyên sống bằng nghề cướp
bóc. Một hôm người ta bắt thầy, trói chặt hai tay sau lưng, mang đi hành
hình, trên đường cứ gặp mỗi ngã tư lại dùng roi da đánh đập thầy.
Trưởng lão Ðại Ca-diếp vào thành khất thực,
thấy thầy Tỳ-kheo bỏ đạo bị dẫn ra cửa Nam liền làm cho dây trói lỏng đi,
và bảo thầy.
- Ông hãy quán tưởng lại đề mục định như đã
từng làm.
Vâng lời dạy, thầy Tỳ-kheo bắt đầu thiền
định, và nhập Tứ thiền. Lính áp tải đưa thầy đến chỗ hành hình, bảo:
- Bọn ta sẽ cho ngươi chết.
Rồi chúng nung đỏ chông sắt lên. Nhưng tên
cướp chẳng hề lo sợ mảy may. Lính xử tội vây tứ phía đưa cao gươm giáo,
lao phóng sáng lòa.
Thấy tên cướp không tỏ dấu sợ hãi chi cả,
chúng phải kêu: - Thưa các Ngài, hãy nhìn người này xem. Ðứng giữa trăm
người lăm lăm vũ khí, ông ta chẳng run chẳng sợ. Thật là điều lạ lùng.
Quá kinh ngạc và thán phục, chúng reo hò ầm
ĩ, rồi đến tâu lên vua. Nghe hết chuyện, vua phán:
- Hãy thả người ấy ra.
Họ đến bạch Phật câu chuyện. Ðức Thế Tôn
phóng hào quang, phân thân đến pháp trường nói kệ:
(344)
Lìa rừng lại hướng rừng,
Thoát rừng chạy theo rừng,
Nên xem người như vậy,
Ðược thoát khỏi buộc ràng,
Lại chạy theo ràng buộc.
Nghe pháp âm mầu nhiệm, thầy Tỳ-kheo bỏ đạo
đang nằm trên bàn chông lính vây quanh kín đặc, liền quán tưởng đề mục
sanh tử, quán tam pháp ấn, thấu rõ ngã không và đắc quả Dự lưu. Trong niềm
an lạc của đạo quả vừa đắc, thầy bay lên không đến chỗ đức Thế Tôn, đảnh
lễ Ngài. Ngay giữa chúng hội, trong đó có cả nhà vua, thầy đắc quả
A-la-hán.
4. Ngôi Nhà
Tù
Người
trí xem chưa bền...
Câu chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ngụ tại Kỳ
Viên, liên quan đến ngôi nhà tù.
Một hôm, các tội phạm bị dẫn đến trước vua
Ba-tư-nặc, nào trộm đạo, cướp đường, nào những kẻ giết người. Vua ra lệnh
dùng gông cùm, dây thừng và dây xích trói họ lại. Lúc ấy, có ba mươi thầy
Tỳ-kheo ở vùng quê đến thăm đức Thế Tôn, đảnh lễ Ngài rồi lui. Hôm sau, đi
quanh thành Xá-vệ khất thực, các thầy qua chỗ nhà tù và thấy bọn tội phạm.
Chiều lại, khất thực xong các thầy đến yết kiến Phật và bạch:
- Bạch Thế Tôn, hôm nay đi khất thực chúng
con thấy các tội nhân ở trong nhà tù. Họ bị trói bằng gông cùm, dây thừng,
dây xích, vô cùng đau khổ. Họ chẳng cởi nổi các gông cùm này để trốn thoát
được. Bạch Thế Tôn, có thứ gì trói buộc bền chắc hơn nữa không?
Ðức Phật đáp:
- Này các Tỳ-kheo, những thứ đó đâu đã lấy
gì làm bền chắc. Hãy xem sự trói buộc của si mê, gông xiềng có tên là tham
ái, sự ràng rịt của lòng tham luyến của cải, lúa thóc, vợ con. Dây trói
buộc này còn bền chắc gấp trăm, nói cho đúng, gấp nghìn lần hơn những thứ
các ông đã thấy. Nhưng dầu nó bền chắc như vậy và khó cởi bỏ đến thế mà
xưa kia người có trí vẫn cởi bỏ được, ra đi vào Hy-mã-lạp-sơn, xa lìa thế
tục.
Rồi Ngài kể chuyện tiền thân:
Chuyện quá khứ:
4A. Chồng Và Vợ
Vào thuở xa xưa, khi vua
Brahmadatta đang trị vì ở
Ba-la-nại, Ngài là con trai một gia đình nhà nghèo nọ. Khi đến tuổi trưởng
thành thì cha chết, chàng phải đi làm mướn nuôi mẹ. Bà mẹ chọn cưới cho
chàng một cô gái con nhà tử tế, mặc những lời phản đối của chàng. Thời
gian sau, mẹ già qua đời, vợ chàng hoài thai đứa con đầu lòng.
Chẳng biết vợ đang mang thai, chàng bảo:
- Này em, hãy tự kiếm sống nhé. Anh sẽ đi
tu.
Vợ chàng đáp:
- Em đang có thai. Xin đợi đến ngày em sinh
nở, chàng thấy mặt con rồi đi tu cũng không muộn.
- Thôi được.
Khi cô vợ sanh đứa bé xong, chàng từ giã vợ:
- Em thân yêu, em đã sanh nở mẹ tròn con
vuông. Anh có thể đi tu được rồi chứ.
Nhưng cô vợ nói:
- Xin chàng chờ đến lúc con dứt sữa hãy đi.
Trong khi chàng chờ, cô vợ có thai đứa con
thứ hai.
Chàng tự nghĩ: "Nếu ta làm theo lời yêu cầu
của nàng thì chẳng bao giờ đi được. Ta sẽ bỏ trốn và xuất gia, đừng cho
nàng hay gì cả". Thế là không nói một lời về dự định của mình, giữa đêm
chàng trở dậy trốn đi. Lính gác thành bắt chàng. Nhưng chàng thuyết phục
được họ thả ra:
- Thưa các ông, tôi phải săn sóc mẹ già. Xin
các ông tha cho tôi.
Ở lại quanh đấy một thời gian, chàng lên
đường về vùng Hy-Mã-lạp-sơn sống đời ẩn sĩ. Sau khi đắc thần thông và tu
chứng được những quả vị cao hơn, chàng tiếp tục sống ở đấy, vui hưởng
thiền duyệt. Chàng thầm nghĩ: "Ta đã bứt tung được sợi dây trói thật quá ư
bền chắc, sợi dây tham dục xấu xa, sợi dây của lòng luyến ái vợ con".
Nghĩ rồi, chàng đọc một bài kệ.
(Kết
Thúc Chuyện Quá Khứ)
Kể xong chuyện quá khứ, đức Thế Tôn nói kệ
làm rõ nghĩa bài kệ của nhà ẩn sĩ:
(345)
Sắt, cây, gai trói buộc,
Người trí xem chưa bền,
Tham châu báu, trang sức,
Tham vọng vợ và con.
(346)
Người có trí nói rằng:
"Trói buộc này thật bền,
Trì kéo xuống, lún xuống,
Và thật sự khó thoát.
Người trí cắt trừ nó,
Bỏ dục lạc không màng".
5. Sắc Ðẹp
Phù Du
Người
đắm say ái dục...
Câu chuyện xảy ra khi đức Thế Tôn ngụ tại
Trúc Lâm, liên quan đến hoàng hậu
Khema, vợ vua Tần-bà-sa-la.
Người ta nói rằng bà
Khema, do phước báu lời nguyện
dưới chân Phật Padumuttara,
nhan sắc vô cùng lộng lẫy. Nghe đồn đức Thế Tôn thường chê trách sắc đẹp
thể chất, bà tránh không gặp Phật. Vua Tần-bà-sa-la biết bà rất tự kiêu về
sắc đẹp của mình nên cho người làm những bài ca tán thán Trúc Lâm, rồi ra
lịnh cho các nghệ sĩ hát các bài ca ấy khắp nơi.
Nghe các bài ca, Trúc Lâm đối với bà thật là
một nơi xa xôi nào chưa từng biết. Bà hỏi các nghệ sĩ:
- Các ngươi hát về khu rừng nào thế?
- Tâu hoàng hậu, chúng con hát về rừng Trúc
Lâm của lệnh bà đấy.
Tức thì hoàng hậu muốn xem Trúc Lâm. Lúc ấy,
đức Thế Tôn đang ngự trên tòa giảng pháp cho tứ chúng, biết bà đến bèn hóa
phép cho một cô gái tuyệt đẹp cầm quạt đứng quạt hầu Phật.
Hoàng hậu
Khema bước vào Pháp đường,
thấy cô gái bà nghĩ thầm: "Ta vẫn nghe nói đấng Ðại Giác chê trách sắc đẹp
thể chất. Mà đây lại có cô gái này đứng quạt hầu Ngài. Ta chẳng sánh được
một góc sắc đẹp cô ấy. Quả thực ta chưa bao giờ thấy ai đẹp như vầy. Chắc
chắn người ta nói về đức Thế Tôn không được đúng lắm".
Hoàng hậu cứ dán mắt vào người đẹp, lời
giảng pháp của đứa Thế Tôn chẳng lọt một tiếng vào tai bà. Phật biết bà
đang chú tâm vào cô gái, liền biến người đẹp trẻ trung diễm lệ kia thành
bà già lụ khụ, rồi cuối cùng chỉ còn là một túi da bọc xương. Thấy thế,
hoàng hậu Khema suy nghĩ:
"Chỉ trong phút chốc thôi, một hình hài tuyệt mỹ như thế đã đi đến chết
chóc, hoại diệt. Quả nhiên hình hài vật chất này không thật chút nào!"
Ðức Thế Tôn đọc được tư tưởng bà, liền bảo:
- Khema,
bà nghĩ một cách sai lầm rằng sắc đẹp thể chất là có thật. Bà hãy xem cái
không thật của nó kìa.
Ngài nói kệ:
Bà Khema có thấy
Mớ duyên hợp kia không?
Ðầy bệnh hoạn thối ung
Ðồ bất tịnh dơ xấu
Từng phút giây rỉ chảy
Chỉ những kẻ ngu si
Mới đắm say thứ ấy.
Nghe xong, hoàng hậu
Khema đắc quả Dự-lưu. Ðức Thế
Tôn bảo bà:
- Này
Khema, chúng sanh trong thế gian này đắm say ái dục, bị lòng
sân hận làm hư hỏng, bị ngu si đánh lừa, do đó dính chặt trong dòng sông
tham ái, không thể vượt thoát ra nổi.
Và Ngài nói kệ giảng pháp:
(347)
Người đắm say ái dục,
Tự lao mình xuống dòng,
Như nhện sa lưới dệt,
Người trí cắt trừ nó,
Bỏ mọi khổ, không màng.
Khi bài pháp kết thúc, hoàng hậu
Khema đắc quả A-la-hán. Hội
chúng cũng được lợi lạc.
Ðức Phật bảo vua Tần-bà-sa-la:
- Ðại vương, bà
Khema giờ hoặc phải xa rời thế
tục, hoặc phải nhập Niết-bàn.
Vua bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn, xin Thế Tôn hãy nhận bà ấy
vào Tăng đoàn, khoan nhập Niết-bàn.
Bà Khema
xuất gia và trở thành một trong những Trưởng lão ni xuất sắc của Tăng đoàn
đức Phật.
6. Chàng
Trai Có Cô Vợ Diễn Viên Nhào Lộn
Bỏ
quá, hiện, vị lai...
Ðức Thế Tôn dạy những lời này khi Ngài đang
ở tại Trúc Lâm, liên quan đến
Uggasena.
Thuở ấy tại thành Vương-xá, mỗi năm một hoặc
hai lần, năm trăm diễn viên xiếc nhào lộn lại đến biểu diễn cho nhà vua
xem suốt bảy ngày. Họ kiếm được nhiều tiền và vàng: quả thực, người ta
tung quà thưởng tới tấp vào họ. Khán giả chồng chất giường ngủ lên nhau
thật cao, trèo lên xem cho rõ những màn xiếc hấp dẫn.
Hôm ấy, một nữ diễn viên leo lên cây cột
cao, quay lộn một vòng rồi cô nhẹ nhàng đặt chân lấy thăng bằng trên đầu
cột, cứ lơ lửng trên không như thế cô vừa khiêu vũ vừa hát. Trong đám khán
giả có con trai quan chưởng khố cũng đứng trên đống giường với bạn chàng,
xem cô biểu diễn. Tay chân cô cử động mềm mại duyên dáng quá làm chàng
nhìn say sưa, và chàng yêu cô gái luôn. Tan hát về nhà chàng nói: "Nếu
cưới được nàng ấy ta mới sống, còn không ta chết quách cho xong". Chàng
gieo mình xuống giường, chẳng chịu ăn uống gì nữa.
Bố mẹ chàng hỏi:
- Con ơi, con bịnh làm sao?
Chàng đáp:
- Nếu con cưới được con gái người hát xiếc
con mới sống. Còn không, con sẽ chết thôi.
Bố mẹ chàng khuyên:
- Con ơi, đừng làm vậy. Cha mẹ sẽ cưới cho
con một cô vợ khác mới là môn đăng hộ đối chứ.
Chàng vẫn một mực nói câu ấy và nằm lỳ trên
giường. Cha chàng kiên nhẫn giảng cho chàng hiểu, rốt cuộc cũng không làm
cho chàng tỉnh trí được chút nào. Cuối cùng ông cho gọi người bạn của
chàng đến đưa một ngàn tiền vàng và bảo:
- Cậu hãy trao số tiền này cho người hát
xiếc và bảo ông ấy đưa con gái về cho con trai ta.
Người hát xiếc nói:
- Tôi đâu bán con lấy tiền. Nếu cậu ấy không
thể sống thiếu con gái tôi thì hãy để cậu ấy đi với bọn tôi. Chịu như vậy
tôi mới gả con gái.
Bố mẹ chàng cho chàng hay tin. Chàng liền
bảo:
- Tất nhiên,con sẽ đi với họ thôi.
Bố mẹ chàng năn nỉ, khuyên lơn. Chàng chẳng
màng đến những lời họ nói, bỏ theo đoàn hát xiếc.
Chàng cưới cô gái diễn viên và cùng đoàn hát
đi biểu diễn qua khắp làng mạc, thành thị, kinh đô. Chẳng bao lâu, cô vợ
sanh một đứa con trai. Mỗi khi chơi đùa với con, cô gọi con là "con bác
đánh xe" hoặc "con chú loong toong", hay "con gã chẳng biết gì ráo". Anh
chồng quả cũng có đảm nhiệm việc chăm sóc cỗ xe gánh xiếc. Mỗi khi đoàn
biểu diễn, chàng sửa soạn dụng cụ, dàn dựng lên hoặc dọn dẹp khi tan hát.
Chính muốn ám chỉ các việc làm ấy mà vợ khi
nựng con đã dùng những từ trên. Chàng đi đến kết luận là cô muốn nói bóng
gió mình, bèn hỏi:
- Nàng muốn ám chỉ ta ư?
- Ðúng thế, tôi nói anh đấy.
- Ðã vậy, ta sẽ bỏ nàng.
- Anh đi hay ở đâu việc gì đến tôi.
Cô vẫn dùng những từ ngữ ấy đùa với con. Sắc
đẹp và số lợi tức khổng lồ cô kiếm được làm cô bất cần chồng.
Chàng nghĩ: "Sao cô ta kiêu ngạo thế?" Ngay
sau khi ấy chàng hiểu ra: "Chính vì cô ta là một diễn viên tài năng".
Chàng quyết định: "Ðược! Ta sẽ học làm xiếc".
Chàng học tất cả các ngón biểu diễn với cha
vợ. Chàng đi trình diễn khắp làng mạc, thành thị, kinh đô, hết chỗ này đến
chỗ kia, cuối cùng lại trở về Vương-xá, chàng truyền rao khắp thành: "Bảy
ngày nữa, Uggasena con trai
ngài chưởng khố sẽ biểu diễn nghệ thuật cho dân thành Vương-xá xem". Dân
chúng rộn rịp dựng khán đài thật cao, và đúng ngày thứ bảy, họ kéo nhau
đến. Uggasena leo lên cây
cột cao ba chục mét và đứng lơ lửng trên đầu sào.
Hôm ấy, từ sớm đức Thế Tôn quan sát thế gian
và Uggasena xuất hiện trong
tầm quán sát của Ngài. Thế Tôn tự nghĩ: "Người thanh niên ấy sẽ ra sao?".
Ngay sau đó, Ngài biết được: "Con trai quan chưởng khố sẽ đứng lơ lửng
trên đầu sào kia để biểu diễn màn xiếc của chàng và đông đảo khán giả sẽ
tụ tập xem. Vào thời điển ấy ta sẽ đọc bài kệ bốn câu. Nghe xong tám vạn
bốn ngàn người sẽ được Pháp nhãn thanh tịnh, còn
Uggasena thì đắc quả
A-la-hán".
Ngày hôm sau, lựa đúng giờ thích hợp, đức
Thế Tôn cùng các Tỳ-kheo lên đường vào thành Vương-xá khất thực.
Trước khi Phật đặt chân vào thành, tại chỗ
biểu diễn, Uggasena đưa tay
ra dấu chào trả tiếng vỗ tay của khán giả. Và giữ thăng bằng trên đầu cột,
chàng bay lộn bảy vòng trong không, đặt chân trở lại trên đầu cột và đứng
giữ thăng bằng ở đấy. Ðúng lúc này, đức Thế Tôn vào thành, và do sự xếp
đặt của Ngài, khán giả quay nhìn Ngài thay vì nhìn
Uggasena biễn diễn. Thấy khán
giả không còn quan tâm đến mình nữa,
Uggasena vô cùng thất vọng. Chàng nghĩ: "Ta phải mất một năm
mới luyện được màn biểu diễn này. Thế mà đức Thế Tôn vừa đặt chân đến
thành, khán giả đã bỏ ta quay lại chiêm ngưỡng Ngài. Buổi biểu diễn của ta
thế là hoàn toàn thất bại. "Phật đọc được tư tưởng của chàng liền bảo
Trưởng lão Mục-kiền liên:
- Ông hãy đến bảo con viên chưởng khố ta
muốn xem chàng biểu diễn tài nghệ.
Tôn giả đến bên cây cột nói với chàng diễn
viên:
Này, Uggasena
Diễn viên xiếc tài ba!
Hãy phô trương tài nghệ,
Cống hiến dân thành ta.
Uggasena
nghe vậy vô cùng hoan hỉ: "Chắc đức Thế Tôn muốn xem tài năng của ta".
Nghĩ vậy, chàng liền đáp, trong lúc vẫn đứng lơ lửng trên đầu cột:
Hãy xem tôi,
Mục-kiền-liên Tôn giả!
Bậc đại trí, bậc đại thần thông!
Tôi trổ tài cống hiến đám đông
Và làm họ cười reo thỏa thích
Từ trên đầu cột chàng tung mình lên không,
quay lộn mười bốn vòng rồi đặt chân trở lại, giữ thăng bằng trên đầu cột.
Ðức Thế Tôn bảo:
- Này
Uggasena, người trí phải biết cởi bỏ buộc ràng của thân ngũ uẩn
trong quá khứ, hiện tại và vị lại. Như vậy, người ấy mới thoát được sanh,
già, bệnh, chết.
Ngài nói kệ:
(348)
Bỏ quá, hiện, vị lai,
Ðến bờ kia cuộc đời,
Ý giải thoát tất cả,
Chớ vướng lại sanh già.
Phật nói xong, tám vạn bốn ngàn người được
pháp nhãn thanh tịnh, con trai quan chưởng khố đắc quả A-la-hán và được
thần thông ngay khi chàng còn đứng lơ lửng đầu cột.
Chàng tụt xuống, tiến tới trước đức Thế Tôn,
năm vóc gieo xuống đất đảnh lễ Phật và xin được gia nhập Tăng đoàn. Phật
đưa tay nói: "Hãy đến, Tỳ-kheo!" Chàng liền biến thành một vị Trưởng lão
chừng sáu mươi tuổi, với đầy đủ tám vật dụng tùy thân. Các thầy Tỳ-kheo
hỏi Trưởng lão:
- Này huynh
Uggasena, huynh leo từ cây cột
ba chục thước xuống mà không sợ sao?
Uggasena
đáp:
- Chư huynh đệ, tôi chẳng sợ chút nào.
Chúng Tỳ-kheo bạch Phật:
- Bạch Thế Tôn,
Uggasena nói "Tôi chẳng sợ
chút nào" là nói điều không thật. Ông ấy phạm việc dối trá.
Phật bảo:
- Này các Tỳ-kheo, Tỳ-kheo như
Uggasena đã diệt trừ tham ái,
không còn lo âu sợ hãi gì nữa.
Ngài nói kệ:
(397)
Ðoạn hết các kiết sử,
Không còn gì lo sợ,
Không đắm trước buộc ràng,
Ta gọi Bà-la-môn
Một hôm, chúng Tỳ-kheo bàn luận với nhau
trong Pháp đường: "Chư huynh đệ, vì sao một vị Tỳ-kheo có khả năng chứng
A-la-hán như vị này lại lưu lạc theo đoàn xiếc chỉ vì cô con gái của người
hát xiệc? và làm thế nào ông ấy có khả năng chứng A-la-hán?"
Ðức Thế Tôn đến gần, hỏi:
- Này các Tỳ-kheo, các ông tụ tập luận bàn
gì thế?
Khi nghe họ bạch, Phật bảo:
- Này các Tỳ-kheo, hai việc này xảy ra trong
cùng một trường hợp thôi.
Ðể làm sáng tỏ câu chuyện, Phật kể:
Chuyện quá khứ:
6A. Lời Nói Ðùa Và Qủa
Báo
Thuở xa xưa, khi ngôi tháp bằng vàng thờ xá
lợi Phật Ca-diếp đang được xây cất, con cái một số Phật tử thuần thành ở
Ba-la-nại đến chỗ xây tháp công quả bằng cách đích thân bắt tay vào việc
xây cất công trình ấy, và họ mang theo những cỗ xe chất đầy thực phẩm.
Trên đường đi, họ gặp nột Trưởng lão đang đi vào thành khất thực. Trong
những người đi công quả có một phụ nữ trẻ thấy Trưởng lão bèn nói với
chồng cô:
- Này anh, vị Trưởng lão tôn kính của chúng
ta đang vào thành khất thực. Xe ta chứa vô số thực phẩm cả cứng lẫn mềm.
Anh hãy đến đỡ bình bát của Ngài và cúng dường đi.
Người chồng đến đỡ bình bát Trưởng lão và họ
múc đầy bát thức ăn vừa cứng vừa mềm. Xong hai vợ chồng phát nguyện:
- Bạch Ðại đức, chúng con nguyện được dự
phần với Ngài chân lý mà Ngài đã sáng tỏ.
Vị Trưởng lão đã đắc A-la-hán. Ngài quan sát
xem thử đời vị lai lời nguyện họ được thành không. Khi biết lời nguyện sẽ
thành, Ngài mỉm cười. Cô vợ nhìn thấy nụ cười ấy bảo chồng:
- Anh à, vị Trưởng lảo tôn quý của chúng ta
cười. Chắc Ngài cũng là diễn viên.
Anh chồng đáp:
- Ừ phải, chắc Ngài là diễn viên thật em ạ!
Họ tiếp tục đi lo công việc của mình. Ðây là
nghiệp họ tạo trong quá khứ.
(Chấm
Dứt Chuyện Quá Khứ)
Khi mãn kiếp, hai vợ chồng được tái sinh lên
cõi trời. Vào thời đức Phật hiện tại, người vợ thọ sanh trong nhà một diễn
viên xiếc, người chồng thì làm con trai quan chưởng khố. Do chàng nói: "Ừ
phải, chắc Ngài là diễn viên thật em ạ", kiếp này chàng phải phiêu bạt
theo đoàn xiếc. Do chàng cúng dường một bữa ăn cho vị Trưởng lão A-la-hán,
nên chàng đắc quả A-la-hán.
Cô gái con người hát xiếc tự bảo: "Chồng ta
chứng đắc quả vị gì thì ta cũng sẽ chứng đắc như chàng"
Cô bèn xuất gia và cũng đắc quả A-la-hán.
7. Xạ Thủ
Trẻ Tài Ba
Người
tà ý nhiếp phục...
Ðức Thế Tôn dạy những lời này khi Ngài đang
trú tại Kỳ viên, liên quan đến thầy Tỳ-kheo trẻ tên
Culla dhanuggaha Pandita, có
nghĩa là chàng xạ thủ tài ba.
Một hôm, một thầy Tỳ-kheo trẻ đến lượt đi
nhận thức ăn cúng dường, cầm bát cháo về đến trai đường thấy hết nước
uống. Thầy vào nhà đàn việt xin. Trong nhà lại có côn gái trẻ vừa trông
thấy thầy Tỳ-kheo liền đem lòng luyến ái, cô nói:
- Bạch Ðại Ðức, khi nào cần nước uống, xin
Ngài trở lại đây chớ đừng đi nơi khác.
Từ đấy, mỗi khi không có nước uống, thầy chỉ
đến nhà cô gái xin. Cô đích thân đỡ bình bát đổ đầy nước cho thầy. Dần dà,
cô cúng dường cả cháo. Một hôm, cô đem ghế mời thầy ngồi và cúng dường
cơm. Cô ngồi kề bên, gợi chuyện:
- Bạch Ðại Ðức, nhà đây thật là cô quạnh.
Chúng con suốt ngày chẳng có bóng người khách viếng thăm.
Sau khi nghe cô trò chuyện vài lần, thầy
Tỳ-kheo bắt đầu thấy chán đời tu.
Bữa kia, có vài thầy Tỳ-kheo khác đến thăm
thầy, hỏi:
- Huynh sao trông vàng vọt thế?
- Thưa chư huynh, tôi đang phiền muộn.
Các thầy Tỳ-kheo bèn đem thầy đến gặp thầy
tế độ và Giáo thọ của thầy. Hai vị lại đưa thầy đi gặp Phật và bạch lên sự
việc, Phật bảo:
- Này Tỳ-kheo, có đúng là ông đang phiền
não?
- Thưa đúng, Bạch Thế Tôn!
Nghe thầy Tỳ-kheo trả lời, đức Thế Tôn
nghiêm nghị trách:
- Này Tỳ-kheo làm sao mà sau khi xuất gia
được nhập vào Tăng đoàn của Như Lai đại hùng đại lực, thay vì khiến mọi
người phải nói rằng ông đã đắc quả Tu-đà-hoàn, hoặc quả Tư-đà-hàm, ông lại
để họ nói rằng ông bị phiền não? Ông thật là có lỗi lớn.
Rồi đức Thế Tôn hỏi tiếp:
- Tại sao ông phiền não?
- Bạch Thế Tôn, có cô nọ nói với con như
vầy, như vầy.
- Này Tỳ-kheo, cô ta làm như thế chẳng có gì
lạ lùng. Trong khiếp trước cô ta đã bỏ rơi
Dhanuggaha, người bắn cung
giỏi nhất trên toàn cõi Ấn độ. Chỉ vì sự đam mê bồng bột nhất thời với một
tướng cướp, cô đã sát hại chồng.
Các thầy Tỳ-kheo xin Phật kể rõ câu chuyện.
Ngài nói:
Chuyện quá khứ:
7A. Xạ Thủ Trẻ Tài Ba
Thuở xa xưa, có chàng trai tên Xạ Thủ Tài
Ba, Culla Dhanuggaha. Chàng
theo học bắn cung với một vị thầy rất danh tiếng ở
Takkasilà. Chàng tiến bộ thật
nhanh chóng khiến thấy hài lòng vô cùng, bèn gả con gái cho chàng. Cưới
hỏi xong, chàng đưa vợ về Ba-la-nại. Ðến một khu rừng, chàng giết được năm
mươi tên cướp, chỉ dùng năm mươi mũi tên. Khi tên cạn, chàng túm lấy tên
cầm đầu bọn cướp, quất xuống đất rồi kêu cô vợ:
- Nàng ơi! Hãy đưa kiếm cho ta.
Nhưng vừa thấy tên cướp, cô vợ bỗng đem lòng
say mê, bèn trao kiếm cho hắn. Gã lập tức giết chàng xạ thủ rồi dẫn cô đi
theo.
Vừa đi gã vừa nghĩ:
- Nếu cô ta thấy tên đàn ông khác cũng sẽ
giết ta như đã giết chồng, ta giữ nàng phỏng có ích gì?
Ðến con sông, gã để cô ở lại bên này, mang
hết đồ trang sức sang sông và nói:
- Nàng ở lại đây, ta đem đồ qua trước đã.
Rồi gã bỏ mặc cô đấy. Cô kêu:
- Hỡi chàng Bà-la-môn!
Chàng mang hết sang sông
Ðồ trang sức em đó
Xin chàng mau trở lại,
Ðem em theo qua cùng.
Tên tướng cướp đáp:
- Cô nàng ơi!
Cô dổi người chồng bao năm kề vai sát cánh
Ðể lấy ta, kẻ chưa hề quen.
Cô đem anh chồng từng ngọt bùi chia xẻ,
Ðổi một người cô chẳng biết ra sao.
Cô ạ, cô sẽ lại bỏ ta theo kẻ khác
Thôi chào cô, ta lo tránh xa đây.
Ðể làm người đàn bà phải xấu hổ, Ðế Thích
liền hiện xuống mang theo người đánh xe và viên nhạc thần. Ðế Thích hóa
thành con chó rừng, người đánh xe đội lốt cá, còn nhạc thần làm con chim.
Chó ngậm miếng thịt đứng trước người đàn bà. Con cá nhảy lên nhảy xuống
dưới nước, chó phóng xuống chụp, đánh rơi miếng thịt, chim cắp thịt bay vù
đi. Cá biến dạng xuống dòng sông. Chó mất cả chì lẫn chài. Người đàn bà
phá ra cười. Chó hỏi:
- Ai đứng bên bụi cây
cười đó?
Xin nói đi, vì sao người đẹp cười
Ðâu phải nơi vũ hội, hát ca
Ðây đâu phải lúc vỗ tay đánh nhịp
Chính là lúc phải khóc, người đẹp ạ!
Người đàn bà đáp:
- Chó ngu ơi, trí khôn
mày thật chỉ bé tẹo,
Mày chỉ có nước khóc như tên ăn mày,
Mày đánh mất cả cá lẫn thịt
Chó đáp:
- Chân mình thì lấm mê
mê,
Mà đi lấy đuốc để rê chân người,
Cả tình nhân lẫn chồng, cô mất
Chính cô mới nên khóc đấy ạ!
Bấy giờ cô ta mới nói:
- Ðúng vậy, hỡi chó
rừng, vua loài thú,
Thôi từ đây ta ngoan ngoãn theo chồng.
Chó đáp lại:
- Ăn cắp trứng sẽ ăn cắp
gà nữa
Làm ác rồi, cô sẽ tiếp tục thôi.
Ðức Thế Tôn kể xong câu chuyện tiền thân về
chàng Culla Dhanuggaha (có
trong quyển năm bộ Nipàta,
Ngài nói:
- Kiếp ấy, ông là chàng xạ thủ trẻ, người
đàn bà kia là cô gái cho ông uống nước đó. Vua Ðế Thích chính là ta. Cô
kia chỉ mới thấy tên cướp đã mê mệt, giết mất chàng trai tài giỏi nhất Ấn
Ðộ. Này Tỳ-kheo, ông hãy nhổ hết gốc rễ lòng tham ái trong ông đối với
người đàn bà này.
Khuyên răn thầy xong, Phật giảng pháp thêm
cho thầy nghe, Ngài nói kệ:
(349)
Niệm xấu làm não loạn
Dục lạc nhiều thường cầu
Rèn thêm xiền tham ái
Dây ràng xiết càng sâu.
(350)
Ai vui, an tịnh ý,
Quán bất tịnh, thường niệm
Người ấy sẽ diệt ái,
Cắt đứt ma trói buộc.
8. Ma Vương
Chẳng Nhát Ðược La-Hầu-La
Ai
tới đích, không sợ...
Ðức Thế Tôn dạy những lời này khi Ngài đang
ở tại Kỳ Viên, liên quan đến ma vương.
Một hôm, nhiều Trưởng lão Tỳ-kheo đến tịnh
xá Kỳ Viên không phải thời. Các thầy vào thất Trưởng lão. La-hầu-la, đánh
thức Tôn giả dậy. Thấy chẳng còn chỗ nào để ngủ, Tôn giả bèn đến nằm trước
hương thất Phật. Vị Trưởng lão tôn kính này tuy mới tám tuổi nhưng đã đắc
quả A-la-hán. Ma vương Vasavattì
thấy vậy bèn nghĩ: "Con của Sa-môn đang nằm trước cửa hương thất, còn
Sa-môn Cồ-đàm thì nghỉ ở trong. Nếu ngón tay người con bị kẹp đau, vị
Sa-môn cũng sẽ thấy đau như mình bị kẹp vậy".
Rồi hắn biến thành voi chúa khổng lồ tiến
đến bên vị Trưởng lão, dùng vòi quấn đầu Tôn giả và gầm lên thật to. Trong
hương thất, đức Thế Tôn thấy hết, bèn nói:
- Này Ma vương, trăm ngàn kẻ như ngươi cũng
không làm La-hầu-la sợ hãi được. Người này không còn kinh sợ vì đã diệt
trừ tham ái, mạnh mẽ hùng tráng, đại trí đại huệ.
Ngài nói kệ:
(351)
Ai tới đích, không sợ,
Ly ái. không nhiễm ô,
Nhổ mũi tên sanh tử,
Thân này thân cuối cùng.
(352)
Ái lìa, không chấp thủ,
Cú pháp khéo biện tài,
Thấu suốt từ vô ngại,
Hiểu thử lớp trước sau,
Thân này thân cuối cùng,
Vị như vậy được gọi,
Bậc đại trí, đại nhân.
Phật nói xong, rất nhiều người đắc quả
Tu-đà-hoàn, Tư-đà-hàm và A-na-hàm. Ma vương tự bảo: "Sa-môn Cồ-đàm thấy
ta", hắn bèn biến mất.
9. Nhà Tu
Khổ Hạnh Hoài Nghi
Ta
hàng phục tất cả...
Ðức Thế Tôn dạy những lời này kiên quan đến
đạo sĩ khổ hạnh Ngài tình cờ gặp tên là
Upaka, thuộc giáo phái
Ajìvaka.
Sau khi thành đạo dưới cội Bồ đề, Phật lưu
lại bảy tuần tại đó. Rồi Ngài mang y, cầm bát lên đường đi mười tám dặm về
Ba-la-nại để chuyển bánh xe pháp. Trên đường đi, Ngài gặp đạo sĩ thuộc
giáo phái khổ hạnh Ajìvaka.
Ðạo sĩ hỏi:
- Huynh đệ, các căn Ngài thật tịch tịnh, da
Ngài sáng đẹp quá. Ngài theo ai xuất gia? Ai là thầy Ngài? Ngài tu theo
giáo lý của ai?
Phật đáp:
- Như Lai không có thầy tế độ, cũng không có
giáo thọ.
Ngài nói kệ:
(353)
Ta hàng phục tất cả,
Ta rõ biết tất cả,
Không bị nhiễm pháp nào,
Ta từ bỏ tất cả,
Ái diệt, tự giải thoát,
Ðã tự mình thắng trí,
Ta gọi ai thầy Ta?
Upaka
chẳng lộ vẻ đồng ý hay bất bình trước những lời của Ðức Như lai. Ðạo sĩ
chỉ lắc đầu, chép miện rồi rẽ vào đường tẻ, đi đến lều một thợ săn.
10. Pháp Thí
Thắng Mọi Thí
Pháp
thí thắng mọi thí...
Ðức Thế Tôn dạy những lời này khi Ngài đang
trú ở Kỳ Viên, liên quan đến vua trời Ðế Thích.
Một hôm, chư thiên cõi trời Ba mươi ba tụ
họp lại đưa ra bốn câu hỏi:
- Vật gì bố thí cao quý nhất?
- Vị ngon nào trên tất cả?
- Hạnh phúc nào cao tột đỉnh?
- Tại sao diệt trừ tham ái là việc làm tối
hệ trọng?
Chư thiên không ai trả lời được, vị này hỏi
vị kia, vị kia hỏi vị nọ, cho đến lúc mỗi vị đã hỏi đủ các vị khác. Suốt
mười hai năm, chư thiên đi khắp mười ngàn thế giới cũng không tìm ra được
kẻ đáp được các câu hỏi trên.
Cuối cùng, tất cả chư thiên mười ngàn thế
giới họp lại và cùng nhau đến gặp Tứ thiên vương. Các Ngài hỏi:
- Có việc gì mà chư vị tụ họp đông đảo thế
này?
Chư thiên đáp:
- Chúng thần có bốn câu hỏi không ai trả lời
được, nên kéo nhau đến hầu các đại vương.
- Những câu hỏi gì thế?
Nghe xong các câu hỏi, Tứ thiên vương đáp:
- Chư vị, chúng tôi cũng chịu thua. Có đức
vua thường suy tư về các câu hỏi mà cả ngàn người khác cũng suy tư, và
Ngài biết ngay câu trả lời. Phước đức trí tuệ Ngài hơn hẳn chúng tôi. Ta
hãy đến hầu Ngài.
Tứ thiên vương kéo đoàn chư thiên đông đảo
kia đến gặp Ðế Thích. Vua hỏi:
- Chư vị có việc gì tụ họp đông đúc thế?
Họ tâu lên Ðế Thích mục đích cuộc viếng
thăm. Vua nói:
- Chư vị, không ai có thể trả lời, trừ đức
Phật. Các vấn đề này nằm trong phạm vi hiểu biết của chư Phật. Hiện giời
đức Thế Tôn đang ở đâu?
- Thưa tại Kỳ Viên.
- Ta hãy đến hầu đức Thế Tôn.
Vua Ðế Thích cùng đoàn chư thiên đông đảo
đang đêm bay đến Kỳ Viên, hào quang sáng cả tinh xá. Vua đảnh lễ Phật rồi
lui ra một bên. Phật hỏi:
- Ðại vương, có việc gì mà đại vương cùng
đông đảo chư thiên đến viếng hôm nay?
- Bạch Thế Tôn, các vị này nêu bốn câu hỏi
không ai trả lời được, ngoại trừ Thế Tôn. Xin Ngài giảng giải cho chúng
con rõ.
- Ðại vương, lành thay! Chính vì để dứt trừ
nghi hối cho các chúng sanh như chư vị mà Như Lai hoàn thành mười
ba-la-mật, hành năm pháp đại xả, và chứng quả Chánh giác. Về câu hỏi của
đại vương ư? Pháp thí thắng mọi thí. Pháp vị thắng mọi vị, pháp hỉ thắng
mọi hỉ. Có diệt trừ tham ái mới đắc quả A-la-hán, cho nên đó là việc làm
tối hệ trọng.
Ngài nói kệ:
(354)
Pháp thí, thắng mọi thí!
Pháp vị, thắng mọi vị!
Pháp hỉ, thắng mọi hỉ!
Ái diệt, thắng mọi khổ.
Chú Giải Trong Nguyên
Bản:
Pháp
thí thắng mọi thí: dù cúng dường pháp y đúng màu đài
hoa chuối cho tất cả các vị Phật, Các vị Bích Chi Phật, các vị A-la-hán
nhiều đến nỗi họp lại thành một hàng dọc nối từ dưới đất lên đến cõi trời
Phạm thiên cũng không bằng đọc một bài kệ hồi hướng công đức ở giữa hồi
chứng. Bởi vì công đức cúng dường y này không bằng một phần mười sáu của
việc đọc lên bài kệ. Do vậy mới biết tầm quan trọng của việc giảng pháp,
đọc tụng pháp và nghe pháp.
Kẻ nào giúp chúng sanh được nghe pháp sẽ
nhận được phước báo lớn hơn phước báo cúng dường vật thực, cho dù người
múc đầy bình bát tất cả các vị Phật, Bích Chi Phật, A-la-hán nói trên với
những thức ăn thượng vị. Phước báo do cúng dường pháp cũng lớn hơn cúng
dường các thứ thuốc men bổ dưỡng như bơ, sữa... cũng lớn hơn cùng dường
nhà ở, cho dù người ấy xây dựng không kể xiết cả trăm ngàn tinh xá lớn như
Maha Vihàra, những tinh xá
tiện nghi như Loha Pàsadà.
Phước báo ấy cũng lớn hơn cả phước báo ông Cấp Cô Ðộc và các vị khác được
hưởng do công cúng dường kho báu xây dựng các tinh xá. Bố thí pháp dù chỉ
đọc lên một bài kệ hồi hướng bốn câu, được phước báo vô lượng vô biên
nhiều hơn cacù thứ bố thí ấy.
Tại sao thế? Tất cả những kẻ bố thí nó trên
sở dĩ cúng dường do có nghe pháp. Nếu chưa được nghe, không bao giờ họ
thực hiện những việc cúng dường ấy. Chúng sanh trong cõi Ta-bà này nếu
không từng nghe pháp chẳng ai bố thí một vá cháo, hoặc chỉ một muỗng cơm.
Vì lý do ấy, pháp thí thắng mọi thí.
- Thực thế, trừ trường hợp ngoại lệ của chư
Phật và các vị Bích Chi Phật, những vị như Tôn giả Xá-lợi phất và bạn bè
Ngài dù có thần thông đếm được hết những giọt mưa của tất cả những trận
mưa trong suốt một kiếp, cũng không thể tự mình đắc quả Tu-đà-hoàn và các
quả vị khác mà phải nhờ đến bài pháp của Trưởng lão Ác bệ, của các vị
khác. Và sau cùng, khi nghe pháp của đức Thế Tôn, tôn giả mới hành trì
được các ba-la-mật Ðại Vương, vì lý do ấy, pháp thí thắng mọi thí.
Nói về các vị ngon, từ đường mật... cho đến
sơn hào hải vị quý hiếm như thức ăn của chư thiên đều lôi cuốn người ham
thích phải trôi lăn trong sanh tử luân hồi, cho nên nó là gốc khổ của
chúng sanh. Chỉ có hương vị của Giáo pháp, hiểu thấu ba mươi bảy phần trợ
đạo đưa đến Chánh giác và chín bậc thiền định là thượng vị. Cho nên nói:
Pháp vị thắng
mọi vị.
Những lạc thú của người đời như con cái, dục
lạc, ca nhạc, hát múa... cũng chỉ lôi cuốn người ham thích trôi lăn trong
sinh tử luân hồi, nó cũng là gốc khổ của chúng sanh. Nhưng pháp hỉ sanh
trong tâm kẻ nói pháp, hoặc nghe pháp, khiến họ được hưởng trạng thái an
lạc vô biên, khiến nước mắt phải chảy, tóc lông phải dựng ngược. Sự an lạc
này lại chấm dứt sanh tử luân hồi, cứu cánh đạt đến quả vị A-la-hán. An
lạc này mới là tối thắng? Cho nên nói:
Pháp hỉ thắng mọi hỉ.
Cuối cùng đến vấn đề tham ái. Khi tham ái
diệt, hành giả chứng đắc A-la-hán. Do ái diệt nên dứt sạch hết đau sanh tử
luân hồi, cho nên nói:
Ái diệt thắng mọi khổ.
Phật nói pháp xong, vua Ðế Thích đảnh lễ
Phật và nói:
- Bạch Thế Tôn, nếu pháp thí tôn quý như vậy
sao Ngài không dạy hồi hướng công đức ấy cho chúng con? Từ đây mỗi khi Thế
Tôn nói pháp cho chúng hội Tỳ-kheo, cúi xin Ngài khiến họ hồi hướng công
đức cho chúng con.
Phật nghe lời thỉnh cầu ấy liền họp chúng
Tỳ-kheo bảo:
- Này các Tỳ-kheo từ đây trở đi mỗi khi có
thuyết pháp, dù trong chúng hội lớn hay chỉ một buổi giảng pháp bình
thường , hoặc một bài pháp vắn tắt, hoặc khi nói lời cảm tạ, các ông hãy
nhờ hồi hướng lại công đức cho tất cả chúng sanh.
11. Quan
Chưởng Khố Không Con
Tài
sản hại người ngu ...
Ðức Thế Tôn dạy những lời này khi Ngài đang
trú tại Kỳ Viên, liên quan đến quan chưởng khố không con tên Aputtaka.
Chuyện kể rằng khi quan chưởng khố chết, vua
Ba-tư-nặc hỏi:
- Người không con khi chết tài sản thuộc về
ai?
- Muôn tâu, thuộc về bệ hạ.
Vua cho chở tài sản người quá cố về cung
suốt bảy ngày mới hết. Rồi vua đến hầu Phật, Phật hỏi:
- Kìa Ðại vương, do đâu giữa trưa đại vương
đến dây?
- Bạch Thế Tôn, tại thành Xá-vệ này có quan
chưởng khố không con chết ngày hôm kia. Con vừa cho chở xong tài sản về
cung rồi liền đến đây.
Vua bạch tiếp:
- Con nghe mỗi khi thức ăn thượng vị đựng
trong dĩa vàng đem đến cho quan chưởng khố, ông ấy nói: "Người ta ăn thức
ăn này à? Tại sao bọn ngươi dám đùa cợt với ta ngay tại nhà ta?" Nếu các
người hầu đánh bạo dọn cho ổng ăn, ổn sẽ ném đất đá hoặc lấy gậy đánh đuổi
họ đi. Ông chỉ ăn cháo cám hoặc cháo chua, nói rằng: "Người ta chỉ ăn
những thức ăn này thôi". Người hầu đem đến những quần áo đẹp, xe cộ tốt, ô
dù, đều bị ông đánh đuổi bằng đất đá, gậy gộc như trên. Ông chỉ mặc áo
quần vải gai thô, đi cỗ xe cũ kỹ cọc sạch, đầu thì hái lá che.
Phật bèn kể chuyện kiếp trước của quan
chưởng khố:
Chuyện quá khứ:
11A. Quan Chưởng Khố Bỏn
Xẻn
Ðại vương, vào thời quá khứ, quan chưởng khố
này đã cúng dường thức ăn cho một vị Bích Chi Phật tên
Tagarasikhi.
- Hãy đem thức ăn cho thầy Tỳ-kheo.
Ông bảo vợ vậy, rồi đứng lên đi làm việc
khác. Bà vợ mộ đạo nghe lời chồng, nghĩ thầm: "Thực lâu lắm ta mới nghe
miệng ông ấy thốt ra chữ "đem cho". Hôm nay, niềm nở mơ ước được cúng
dường của ta biến thành sự thật". Bà đỡ lấy bình bát của vị Bích Chi Phật,
múc đầy những thức ăn ngon lành nhất.
Quan chưởng khố quay lại, thấy vị Bích Chi
Phật liền hỏi:
- Thầy đã nhận thức ăn chưa?
Ông cầm bát thầy và trông thấy các thức ăn
thượng vị, bất giác tiếc rẻ nghĩ thầm: "Phải chi các thứ này để bọn người
hầu ta ăn thì tốt hơn biết mấy! Chúng ăn xong sẽ làm việc tích cực. Còn
thầy Tỳ-kheo chỉ ăn rồi nằm ngủ. Thực phẩm này cho đi thật chẳng được gì"
Quan chưởng khố lại còn giết chết con trai
độc nhất của anh mình để đoạt gia tài. Người cháu thường nắm tay chú dẫn
đi chỗ này, chỗ nọ, miệng liến thoắng:
- Cỗ xe này thuộc tài sản cha cháu đấy! Bò
này cũng là bò của người.
Quan chưởng khố nghĩ: "Lúc này hắn còn nói
thế. Hắn khôn lớn rồi còn có thể thấy được của cải hắn trong nhà này?".
Một hôm, ông dắt cháu vô rừng, xiết cổ cho chết như người ta bẻ một củ cải
vậy, rồi quăng xác vào bụi rậm. Ðấy là tội ác của ông trong kiếp trước
nữa.
(Chấm
Dứt Chuyện Quá Khứ)
Ðại vương, do quan chưởng khố kêu người vợ
đem thức ăn cúng dường vị Bích Chi Phật, suốt bảy kiếp liền ông thọ phước
lành rồi tái sanh trên cõi trời. Do dư báo của việc thiện ấy, suốt bảy
kiếp ông giữ độc quyền chức chưởng khố thành Xá-vệ. Ðại vương, trái lại do
tiếc rẻ việc thiện mình đã làm và thốt lời báng bổ, khi quả báo đến ông
không thể dùng thức ăn ngon, mặc đồ đẹp, đi xe tốt, không thể thưởng thức
ngũ dục thế gian.
Hơn thế, do giết cháu để đoạt gia tài, ông
bị đọa địa ngục hàng trăm ngàn kiếp. Và do một phần của dư báo ác ấy, suốt
bảy kiếp liền ông chết không con, tài sản bị tịch biên sung vào kho vua.
Ðây là kiếp thứ bảy của ông. Ðại vương, do ông ta đã cạn phước báo mà
không tạo nên phước mới, quan chưởng khố giờ bị dọa tại địa ngục
Roruva.
Phật kể xong, vua Ba-tư-nặc thưa:
- Bạch Thế Tôn, quan chưởng khố này tội thật
quá lớn. Gia tài đồ sộ thế kia hắn chẳng chi dùng cho hắn hoặc phát tâm
cúng dường đức Thế Tôn, vị Phật đang trú tại tịnh xá gần sát ngay nhà hắn.
Phật dạy:
- Ðúng vậy đại vương. Quả có thế, khi kẻ ngu
được giàu sang họ chẳng tìm cầu Niết-bàn. Trái lại, của cải chỉ khiến tham
ái nổi lên trong tâm họ làm khỏ họ lâu dài thôi. Ngài nói kệ:
(355)
Tài sản hại người ngu,
Không người tìm về bờ kia,
Kẻ ngu vì tham giàu,
Hại mình và hại người.
12. Bố Thí
Nhiều Và Bố Thí Ít
Cỏ
làm hại ruộng vườn...
Ðức Thế Tôn dạy những lời này khi Ngài đang
ở tại Yellowstone Rock, Pandukambala
Silà, liên quan đến Ankura.
Câu chuyện đã được kể đầy đủ chi tiết trong phần chú giải câu kệ "Người
chuyên tâm thiên định" truyện liên quan đến
Indaka.
Một hôm, Trưổng lão A-na-luật vào làng khất
thực. Indaka cúng dường Tôn
giả một muỗng thức ăn của phần mình. Ðây là việc thiện ông làm trong đời
trước. Còn Ankura thì cung
cấp lò sưởi trên khắp năm mươi cây số suốt mười ngàn năm và bố thí cúng
dường rất nhiều vật thực. Indaka
được phước báo lớn hơn.
Phật dạy:
- Này
Ankura, khi bố thí nên suy xét kỹ càng. Làm vậy sẽ giống như
hạt giống gieo trên đất lành, đơm hoa kết trái sum suê. Nhưng ông đã không
làm thế. Do đó, việc bố thí của ông chẳng đưa đến phước báo lớn.
Ðể làm sáng tỏ vấn đề, Phật bảo:
Bố thí nên suy xét,
Mới gặt nên quả tốt.
Bố thí có suy xét,
Ðược người trí ngợi khen.
Vật thực dâng cúng trước
Người xứng đáng cúng dường,
Sẽ được vô lượng phước,
Như hạt giống đem gieo,
Trên mảnh đất lành tốt.
Ngài nói kệ tiếp:
(356)
Cỏ làm hại ruộng vườn,
Tham làm hại người đời.
Bố thí người ly tham,
Do vậy được quả lớn.
(357)
Cỏ làm hại ruộng vườn,
Sân làm hại người đời.
Bố thí người ly sân,
Do vậy được quả lớn.
(358)
Cỏ làm hại ruộng vườn,
Si làm hại người đời.
Bố thí người ly si,
Do vậy được quả lớn.
(359)
Cỏ làm hại ruộng vườn,
Dục làm hại người đời.
Bố thí người ly dục,
Do vậy được quả lớn.