Tích
truyện Pháp Cú
Thiền
viện Viên Chiếu
Nguyên tác: "Buddhist Legends",
Eugène Watson Burlingame
--- o0o ---
VI. Phẩm
Hiền Trí
1. Một Người
Ðược Kho Báu Tinh Thần
Nếu
thấy bậc hiền trí ...
Giáo lý này Thế Tôn dạy tại Kỳ Viên, liên
quan đến Tôn giả Ràdha.
Trước khi trở thành Sa-môn,
Ràdha là một Bà-la-môn nghèo ở
Xá-vệ. Quyết định đi tu, anh đến tinh xá, làm đủ các việc: cắt cỏ, quét
phòng, xách nước rửa mặt. Các Tỳ-kheo đối xử với anh tử tế, nhưng không
chịu nhận anh vào Tăng đoàn. Kết quả là anh ngày càng ốm đi.
Một sáng nọ, Thế Tôn quan sát thế gian, thấy
người Bà-la-môn có thể chứng quả A-la-hán. Ngài giả vờ dạo quanh tinh xá,
đến chỗ Bà-la-môn hỏi:
- Bà-la-môn, anh làm gì ở đây?
- Bạch Thế Tôn, con làm mọi việc lớn nhỏ cho
các Tỳ-kheo.
- Anh có được đối xử tử tế không?
- Bạch Thế Tôn, có. Con được ăn thức ăn đầy
đủ, nhưng quý thầy không cho con xuất gia.
Phật liền nhóm họp các Tỳ-kheo hỏi:
- Này, các Tỳ-kheo! Có ai nhớ một việc làm
nào của Bà-la-môn kia không?
Trưởng lão Xá-lợi-phất thưa:
- Bạch Thế Tôn, khi con khất thực ở thành
Vương Xá, anh ta cúng cho con một muỗng đầy thức ăn của chính anh ta. Con
nhớ rõ nghĩa cử đó.
- Này Xá-lợi-phất, một người đã làm một việc
như thế, không xứng đáng thoát khỏi phiền não sao?
- Thưa vâng, con sẽ thu nhận anh ta vào Tăng
đoàn.
Sau khi gia nhập Tăng chúng, anh ta được một
chỗ ngồi trong trai đường ở vòng ngoài. Cháo và những thức ăn khác lâu
ngày khiến anh cũng phát chán.
Trưởng lão Xá-lợi-phất cho anh ta đi khất
thực chung, thường xuyên răn nhắc, chỉ giáo:
- Con phải làm điều này, không nên làm điều
nọ.
Vị Tỳ-kheo cung kính tuân theo, hành đúng
như lời dạy, đến nỗi chỉ trong ít ngày chứng A-la-hán. Trưởng lão cùng ông
đến chỗ Thế Tôn, đảnh lễ và ngồi xuống. Phật đón tiếp thân thiện, hỏi:
- Xá-lợi-phất! Ðệ tử ông có dễ dạy không?
- Vâng, Thế Tôn! Thầy dễ dạy, bất cứ lỗi gì
con chỉ, thầy không hề chống trái.
- Xá-lợi-phất, nếu ông có đệ tử như Tỳ-kheo
này, ông sẽ nhận có bao nhiêu người?
- Con sẽ nhận hết, bạch Thế Tôn.
Các Tỳ-kheo bàn tán trong Pháp đường:
- Trưởng lão Xá-lợi-phất là người có lòng
biết ơn. Một Bà-la-môn nghèo chỉ cúng cho ông một muỗng thức ăn, cũng biết
ơn và cho xuất gia làm đệ tử. Lại nữa Tôn giả
Ràdha, người chịu khó nghe lời
răn nhắc, đã có được một vị thầy kiên nhẫn chỉ dạy.
Phật nghe vậy bèn bảo:
- Các Tỳ-kheo! Ðây không phải là lần đầu
Xá-lợi-phất tỏ lòng biết ơn. Trong một tiền kiếp ông ấy đã từng như thế.
Và đức Phật kể chuyện bổn sanh
Alìnacitta như sau:
Alìnacitta,
kẻ cường địch phải thảm bại,
Alìnacitta bắt sống vua nước Kosala, người bất mãn quân mình.
Cũng vậy, Tỳ-kheo tinh tấn, theo hướng dẫn đúng tu hành,
Nhờ tu tập phạm hạnh, Niết-bàn đã đạt đến,
Khi chín muồi nhân duyên thời tiết,
Sẽ cởi tháo hết mọi buộc ràng.
Phật bảo tiếp:
- Thuở ấy, Trưởng lão Xá-lợi-phất là con voi
đơn độc, đã tặng con bạch tượng con cho đám thợ mộc, để đền ơn chữa chân
đau.
Và Phật nhắc đến Tôn giả
Ràdha:
- Các Tỳ-kheo! Khi một Tỳ-kheo được chỉ lỗi,
vị ấy nên tuân hành giới luật như
Ràdha.. Và khi bị khiển trách, không nên bất bình. Lý đáng còn
phải xem người khiển trách mình như người chỉ cho kho báu.
Rồi Ngài nói Pháp Cú:
(76)
Nếu thấy bậc hiền trí,
Chỉ lỗi và khiển trách,
Như chỉ chỗ chôn vàng,
Hãy thân cận người trí!
Thân cận người như vậy,
Chỉ tốt hơn, không xấu.
2. Những Tỳ
Kheo Ương Ngạnh
Những
người hay khuyên dạy ...
Thế Tôn dạy câu này tại Kỳ Viên, liên quan
đến các Tỳ-kheo Assajipunabbasuka.
Nhưng chuyện bắt đầu từ Kìtàgiri.
Các Tỳ-kheo này là học trò hai vị Ðại đệ tử,
nhưng lại xấu ác và không biết hổ thẹn. Thời gian ở
Kìtàgiri, họ trồng và sai
người trồng cây cảnh và phạm đủ mọi hạnh xấu. Họ quấy rầy gia đình, đòi
các thứ cần dùng. Họ làm cho các Tỳ-kheo đàng hoàng trong tinh xá khó
chịu.
Nghe được, Thế Tôn quyết định tẩn xuất họ
khỏi Tăng đoàn. Ngài cho gọi hai Ðại đệ tử đến với đồ chúng bảo:
- Hãy tẩn xuất kẻ không vâng lời. Nhưng
khuyên răn và dạy dỗ những người biết vâng lời. Người hay khuyên răn và
dạy dỗ bị kẻ ít trí ghét bỏ, nhưng được người có trí kính mến.
Và Phật đọc Pháp Cú:
(77)
Những người hay khuyên dạy,
Ngăn người khác làm ác,
Ðược người hiền kính thương,
Bị người ác không thích.
Hai Ðại đệ tử Xá-lợi-phất và Mục-kiền-liên
khuyên răn và dạy dỗ các Tỳ-kheo. Một số vâng lời sửa đổi cố tật, một số
hoàn tục, còn số khác bị trục xuất khỏi Tăng đoàn.
3. Trưởng
Lão Xa-Nặc
Chớ
thân với bạn ác ...
Tại Kỳ Viên, Thế Tôn dạy câu trên vì Trưởng
lão Xa-nặc.
Có lần Trưởng lão Xa-nặc nhục mạ hai Ðại đệ
tử:
- Từ ngày cùng Thế Tôn đại xả ly, tôi chẳng
thấy có ai khác, thế mà nay hai Trưởng lão này lại rêu rao "Ta là
Xá-lợi-phất, ta là Mục-kiền-liên, chúng ta là hai Ðại đệ tử".
Nghe các Tỳ-kheo kể lại lời của Xa-nặc, Thế
Tôn cho mời ông đến khiển trách. Ông im lặng được một hồi, nhưng sau đó
tiếp tục chê bai hai Trưởng lão. Thế Tôn lại gọi và khiển trách ông lần
thứ hai, lần thứ ba:
- Xa-nặc, hai Ðại đệ tử là bạn tốt của ông,
là bậc thượng nhân. Hãy làm bạn với những người tốt như thế, và chỉ học
tập họ.
Và Ngài đọc Pháp Cú:
(78)
Chớ thân với bạn ác,
Chớ thân kẻ tiểu nhân,
Hãy thân người bạn lành,
Hãy thân bậc thượng nhân.
Nhưng Trưởng lão Xa-nặc, tuy nghe Phật dạy
như thế, vẫn tiếp tục chê bai nhục mạ hai Trưởng lão như trước. Các
Tỳ-kheo lại bạch với Phật và được Ngài dạy như sau:
- Các Tỳ-kheo! Bao lâu Ta còn sống, các ông
sẽ không dạy nổi Xa-nặc. Tuy nhiên, sau khi Ta nhập diệt, các ông sẽ thành
công.
Khi Thế Tôn sắp nhập Niết-bàn, Tôn giả A-nan
hỏi Phật phải đối xử với Trưởng lão Xa-nặc thế nào? Thế Tôn dạy phải mặc
tẩn (Brahmadanda). A-nan đã
y lời Thế Tôn, gọi Xa-nặc đến tuyên bố như thế. Ông lo âu buồn bã, cảm
thấy thất thế, chớ không lên mặt như ba lần trước. Ông la lên:
- Tôn giả, xin đừng hại con!
Từ đó ông hết lòng chu toàn bổn phận, chẳng
bao lâu chứng quả A-la-hán và các thần thông.
4. Trưởng
Lão Ðại Kappina
Pháp
hỷ đem an lạc...
Thế Tôn đã dạy câu trên tại Kỳ Viên, liên
quan đến Tôn giả Ðại Kappina.
Chuyện quá khứ
4A. Thợ Dệt Và Gai Chủ
Xưa kia, Tôn giả Ðại
Kappina đã phát nguyện dưới
chân Phật Padumuttara. Trải
qua nhiều kiếp luân hồi, sau cùng Ngài xin làm thợ dệt chánh tại một làng
dệt gần Ba-la-nại. Lúc đó có một ngàn vị Phật Ðộc Giác đã ở tám tháng
trong Hy-mã-lạp-sơn, xuống núi đến vùng lân cận Ba-la-nại để trú qua bốn
tháng mưa, và tám vị được phái đến yết kiến vua để xin chỗ ở. Vua đang bận
rộn chuẩn bị lễ Hạ Ðiền, nên trả lời thẳng thừng là không rảnh để lo, hẹn
các vị trở lại vào ngày mốt, xong quay lưng về cung, không mời ngay cả một
bữa ăn. Các vị bèn quyết định qua làng khác.
Tình cờ vợ người thợ dệt chánh đi đến
Ba-la-nại, gặp các vị, đảnh lễ và hỏi thăm:
- Chư Tôn giả! Có việc gì mà các vị đến phi
thời như thế?
Khi biết rõ mọi việc, và vốn thông minh,
thành tín, bà liền mời các vị thọ trai vào ngày mai. Dù sau đó biết các vị
Phật lên đến một ngàn, bà vẫn đoán chắc với các vị là làng này có một ngàn
thợ dệt, và mỗi người sẽ lo cho một vị, thực phẩm lẫn chỗ ở. Ðược các vị
hứa khả, bà tức tốc về làng báo tin, rồi cho dựng rạp, sắp chỗ ngồi, chuẩn
bị các món ăn thượng vị chờ đón. Cuối bữa ăn, bà cùng tất cả phụ nữ làng
đảnh lễ các vị và thưa thỉnh họ ở lại ba tháng. Ðược nhận lời, bà động
viên dân làng, mỗi nhà một người xách búa, rìu, vào rừng đốn cây để dựng
lều cỏ và lá. Mỗi nhà dựng một lều, có chỗ ở ban ngày và chỗ nghỉ ban đêm,
tất cả một ngàn cái. Và dân làng đã cung ứng đầy đủ mọi nhu cầu của các vị
trong ba tháng mưa. Ðến ngày cuối, bà thuyết phục mỗi nhà cúng cho vị Phật
đã nhập hạ trong lều của mình một bộ y đáng giá một ngàn đồng. Hết mùa an
cư, các vị Phật cảm tạ, ra đi.
Do công đức này, dân làng dệt tái sanh làm
một nhóm chư thiên ở cõi trời ba mươi ba. Hưởng hết phước báo cõi Trời, họ
tái sanh làm những gia chủ ở Ba-la-nại dưới thời Phật Ca-diếp. Thợ dệt
chánh là con trai một tộc trưởng, vợ anh ta cũng là con gái một tộc
trưởng. Các cô lập gia đình với các ông trước kia là chồng mình.
Ngày nọ, nghe tin Thế Tôn thuyết pháp, các
gia chủ đưa vợ cùng đến tinh xá. Vừa vào cổng thì mưa trút xuống. Những
người có họ hàng với Sa-di hay Tỳ-kheo trong tinh xá thì vào thất các vị
ấy trú. Còn đám gia chủ này chịu trận vì không có thân nhân.
Gia chủ trưởng cằn nhằn với người của mình:
- Thật là kỳ cục! Những người đàng hoàng
đứng đắn như chúng ta đây lâm vào hoàn cảnh như thế này, thật đáng xấu
hổ!.
Và ông khuyên mọi người hùn tiền lại xây một
tinh xá cho Phật. Gia chủ trưởng cúng một ngàn đồng, gia chủ khác mỗi
người năm trăm, các bà vợ mỗi người hai trăm năm chục. Vì công trình quá
qui mô, với một ngàn ngọn tháp bao quanh, nên nửa chừng hụt tiền họ phải
đóng thêm một nửa số tiền nữa. Tinh xá hoàn tất, họ làm lễ khánh thành,
cúng dường Phật và Tăng chúng suốt bảy ngày và tất cả hai mươi ngàn
Tỳ-kheo mỗi vị một bộ y.
Riêng vợ của gia chủ trưởng cũng đóng góp
như mọi người và với khôn ngoan bà phát tâm cúng dường thêm cho Phật một
bộ y màu hoa Anoja trị giá
một ngàn đồng với một bó hoa Anoja,
bà xin được đẹp và có tên như hoa
Anoja ở kiếp sau. Phật hứa khả. Sau khi mạng chung, mọi người
đều sanh thiên.
Chuyện hiện tại
4B. Vua
Kappina Và Hoàng Hậu
Anoja
Từ cõi trời, gia chủ trưởng tái sinh vào
hoàng tộc xứ Kukkutavatì,
tức vua Kappina. Những
người khác đều làm quan trong triều. Vợ của ông thì tái sanh vào hoàng
cung xứ Maddà trong thành
Sàgala. Nước da bà y như
màu hoa Anoja nên có tên là
Anoja. Khi đến tuổi thành
hôn, bà trở thành vợ vua Kappina,
hoàng hậu Anoja. Các phụ nữ
khác cũng sanh vào nhà các quan, mọi người đều hưởng vinh hoa phú quý, y
như vua, cũng cưỡi voi hoặc ngồi xe ngựa, cũng trang phục lộng lẫy, vì đời
trước họ và vua đều cùng làm phước y như nhau.
Nhà vua có năm con ngựa:
Vàla, Puppha, Vàlavàhana, Pupphavàhana và
Supatta. Con Supatta
dành cho vua và bốn con kia cho những người đưa tin. Một sáng, vua hạ
lệnh cho họ phóng ra bốn cửa thành tìm khắp trong hai, ba dặm xem có Phật,
Pháp, Tăng không. Họ trở về không tin tức gì.
Ngày kia, vua cùng các cận thần cưỡi ngựa
dạo hoa viên, thấy năm trăm thương nhân dáng mệt mỏi đang tiến vào thành.
Vua cho vời họ lại hỏi thăm, biết đâu nghe được tin lành. Họ từ thành
Xá-vệ đến, cách đây một trăm hai mươi dặm đường, và điều làm cho vua run
lên với năm cảm xúc vui mừng là họ báo tin đấng Giác Ngộ, đức Phật đã ra
đời. Ngập ngừng một lát, vì không tự chế ngự nổi, vua lắp bắp hỏi lại cho
chắc:
- Ðạo hữu, quý vị nói gì?
- Ðức Phật đã ra đời.
Lần thứ hai, rồi lần thứ ba vua nghe như
thế, và tặng cho họ một trăm ngàn đồng, xong hỏi tiếp còn tin gì nữa
không?
- Thưa Ðại vương, Giáo pháp đã ra đời.
Cũng như lần trước, vua ngập ngừng vì không
chế ngự được cảm xúc của mình, hỏi lại lần thứ hai, lần thứ ba, rồi cho
một trăm ngàn đồng nữa. Và khi được nghe Tăng đoàn đã ra đời, họ lại được
vua ban thêm một trăm ngàn đồng nữa.
Vua nhìn lại một nghìn cận thần của mình,
hỏi:
- Ðạo hữu, hạnh phúc của quý vị là gì?
Họ hỏi lại vua:
- Còn hạnh phúc của đại vương là gì?
- Phật đã ra đời, Pháp đã ra đời, Tăng đã ra
đời. Ta không trở về cung điện nữa, vì Ðạo sư, ta sẽ đi tu theo Ngài.
Họ đồng thanh thưa:
- Tâu đại vương, chúng tôi cũng xuất gia như
Ngài.
Vua viết thông điệp trên một dĩa vàng, trao
cho đám thương nhân và bảo họ:
- Hoàng hậu
Anoja sẽ cho các ngươi ba trăm
ngàn đồng ngay khi nhận thông điệp này "Vương quyền nay giao trọn cho
hoàng hậu, hãy an hưởng phú quý vinh hoa". Và nếu hoàng hậu hỏi ta ở đâu
thì cho biết ta đã lên đường xuất gia theo Ðạo sư.
Các cận thần cũng gởi thư về cho vợ tương tự
như thế. Và vua tôi hơn một ngàn người ra đi.
Sáng sớm hôm ấy, Phật quán sát thế gian biết
rõ sự việc như trên, và còn thấy trước là họ sẽ chứng A-la-hán với các
thần thông, nên Ngài đến gặp họ. Giống như một Chuyển Luân thánh vương đến
gặp thôn trưởng nhỏ, đức Phật đắp y ôm bát, lên đường đi suốt hai trăm
dặm, đến ngồi bên bờ sông Candabhàgà,
dưới một gốc đa và phóng hào quang sáu màu. Trên đường đi, nhà vua và các
quan gặp một con sông tên Aravacchà
sâu một dặm, rộng hai dặm, không có thuyền bè gì. Nếu cứ đi tìm
thuyền bè thì già chết theo sau. Và với quyết tâm từ bỏ thế gian vì Tam
Bảo, vua nguyện thần lực của Tam Bảo sẽ cho nước sông không còn là nước
nữa. Rồi vua hướng về đức Phật, chú tâm:
- Ngài là đấng Giác Ngộ, Thế Tôn, bậc Chánh
Biến Tri.
Trong khi chú tâm như vậy, vua và các quan
trên lưng ngàn ngựa phi trên mặt sông như trên đá phẳng, không bị ướt dù
chỉ đầu móng chân.
Qua sông rồi, vua tiếp tục gặp con sông khác
tên là Nĩlavàhanà, sâu nửa
dặm, rộng nửa dặm. Mọi việc diễn ra y như trước, chỉ khác là lần này vua
chú tâm vào Pháp Bảo:
- Giáo pháp do Thế Tôn thuyết vi diệu thay!
Ðến con sông thứ ba là
Candabhàgà sâu một dặm, rộng
một dặm. Lần này vua chú tâm vào Tăng Bảo:
- Tăng đoàn của Thế Tôn tối chơn chánh thay!
Qua sông rồi vua tiếp tục hành trình thì
trông thấy hào quang sáu màu từ thân Phật phóng ra. Cành, thân, lá cây đa
đều như bằng vàng. Vua nghĩ rằng ánh sáng này không phải của mặt trời, mặt
trăng, rồng, thần Garuda
(Kim xí điểu), mà vì vua quyết đi xuất gia theo Thế Tôn nên đã được đức
Phật thấy biết. Vua lập tức xuống ngựa, nghiêng mình về phía hào quang,
đến chỗ Thế Tôn. Vua bước vào Phật quang như bị ngập trong biển son, đảnh
lễ Thế Tôn rồi cùng một ngàn cận thần cung kính ngồi một bên.
Thế Tôn theo thứ lớp thuyết pháp. Cuối thời
pháp, vua và các quan chứng quả Dự lưu, cùng đứng lên xin gia nhập Tăng
đoàn. Phật quán sát, biết rằng những vị này trước đây cúng một ngàn y cho
một ngàn vị Phật Ðộc Giác, và trong thời Phật Ca-diếp cũng cúng hai mươi
ngàn bộ y cho hai mươi ngàn Tỳ-kheo. Như vậy họ sẽ được y bát do thần lực.
Phật liền duỗi tay phải ra và nói:
- Hãy đến, chư Tỳ-kheo! Hãy sống đời phạm
hạnh, đoạn tận phiền não.
Ngay đó họ đều được tám món cần dùng, thành
các Trưởng lão trăm tuổi. Họ bay lên không, đáp xuống đất đảnh lễ Ðạo sư
và ngồi xuống.
Về phần các thương nhân đến hoàng cung, gặp
hoàng hậu đưa dĩa vàng. Họ thuật chuyện lại. Và khi họ lặp lại tin Phật,
rồi Pháp, rồi Tăng ra đời, cũng y như vua, hoàng hậu chấn động cả thân
tâm; mỗi tin như thế bà thưởng cho họ ba trăn ngàn đồng. Sau cùng nghe vua
và các quan đều xuất gia thành Tỳ-kheo, hoàng hậu triệu tập phu nhân các
quan, kể lại chuyện, và mọi người đồng hỏi hoàng hậu:
- Họ có nhắn gì không, thưa hoàng hậu?
- Họ giao toàn bộ tài sản, địa vị cho các
bạn tự do an hưởng.
- Nhưng hoàng hậu định như thế nào?
- Nhà vua biết phú quý vinh hoa sẽ dẫn đến
đau khổ, thì ta cũng vậy. Ai lại quỳ xuống liếm nước bọt của vua nhổ ra.
Ta không cần vinh hoa phú quý, ta cũng sẽ lên đường theo đấng Ðạo sư.
- Vậy chúng tôi cũng theo lệnh bà và xuất
gia.
Và hoàng hậu ra lệnh chuẩn bị một ngàn xe
ngựa rồi cùng các phu nhân lên đường. Cũng như vua trước đây, bà đến con
sông đầu tiên, thắc mắc không biết làm sao, chỉ thị tìm dấu chân ngựa của
vua, nhưng không thấy gì hết. Nghĩ rằng chắc vua tuyên bố "Vì Tam Bảo mà
từ bỏ thế gian" và nhờ đó qua sông, hoàng hậu cũng nguyện y như vậy, và
chú tâm về Tam Bảo lực, bà hạ lệnh cho một ngàn xe ngựa tiến lên qua sông
như phi trên tảng đá phẳng. Cả đoàn và luôn cả vành xe đều không ướt. Cũng
thế, bà qua hai con sông còn lại.
Biết bà sắp đến, Thế Tôn biến hóa khiến các
Tỳ-kheo vô hình, không ai thấy các Ngài ngồi quanh Phật, hoàng hậu đến gần
trông thấy hào quang chiếu sáng, bà cũng nghĩ như vua trước đó. Gặp Thế
Tôn bà đảnh lễ, cung kính đứng một bên thưa hỏi:
- Bạch Thế Tôn! Con nghĩ Ðại
Kappina đã đến đây và thưa với
Thế Tôn từ bỏ thế gian vì đấng Ðạo sư. Hiện nay vua ở đâu xin chỉ cho
chúng con.
Phật bảo:
- Hãy ngồi xuống! Các con sẽ gặp ông ta ngay
đây.
Các bà rất vui mừng, vì nghĩ rằng ngồi đó sẽ
thấy được chồng mình. Và họ ngồi xuống.
Thế Tôn thuyết pháp theo thứ lớp. Cuối bài
pháp, hoàng hậu và đoàn tùy tùng đều chứng quả Dự lưu. Trưởng lão Ðại
Kappina và tùy tùng nghe Phật
thuyết pháp cho các bà liền chứng A-la-hán cùng các thần thông. Lúc đó Thế
Tôn chỉ các Tỳ-kheo cho các bà. Sở dĩ Thế Tôn không chỉ các Tỳ-kheo ngay
vì e rằng các bà thấy chồng mình đắp y vào, đầu trọc, sanh tâm phiền muộn
không thể chứng được đạo quả. Khi niềm tin các bà đã vững chắc, Phật mới
chỉ cho thấy các Tỳ-kheo lúc đó là bact A-la-hán. Và các bà đã sụp lạy
trước các vị tân A-la-hán, thưa:
- Chư Tôn giả! Các Ngài bây giờ đã đạt đến
cứu cánh của đời tu.
Rồi họ đảnh lễ Thế Tôn, cung kính đứng một
bên và xin được gia nhập Tăng đoàn. Vài Tỳ-kheo nghĩ rằng Thế Tôn sẽ giao
cho Tỳ-kheo Ni Liên Hoa Sắc
(Uppalavannà) nhưng Thế Tôn lại bảo họ đến Xá-vệ, vào tinh xá
của Tỳ-kheo ni. Họ đi bộ suốt một trăm hai mươi dặm. nơi nào cũng được dân
chúng đối xử tử tế và tôn kính. Họ được nhận vào Ni chúng và chứng
A-la-hán. Thế Tôn dẫn một ngàn Tỳ-kheo bay lên không về Kỳ Viên.
Tại Kỳ Viên, Tôn giả Ðại
Kappina đến chỗ ở ban ngày và
chỗ ngủ ban đêm thốt lên:
- Ôi hạnh phúc thay! Ôi hạnh phúc thay!
Các Tỳ-kheo nghe được báo cho Thế Tôn, nghĩ
rằng chắc ông nói vì hạnh phúc quyền thế khi còn làm vua. Thế Tôn gọi Ngài
đến hỏi tại sao lại nói về hạnh phúc của tình yêu và quyền thế. Ngài thản
nhiên trả lời rằng chắc Thế Tôn thừa biết Ngài có thốt những lời như thế
hay không. Thế Tôn liền bảo các Tỳ-kheo:
- Này các Tỳ-kheo! Ðệ tử Ta nói như thế
không phải liên quan đến quyền lực. Ông ấy đang uống nước pháp và hạnh
phúc trong chánh pháp. Niềm hoan hỷ của ông ấy liên quan đến Niết-bàn bất
tử.
Và Phật đọc Pháp Cú:
(79)
Pháp hỷ đem an lạc,
Với tâm tư thuần tịnh,
Người trí thường hoan hỷ,
Với pháp bậc thánh thuyết.
5. Sa-Di
Pandita
Người trị thủy dẫn nước..
Do chuyện Sa-di
Pandita, Thế Tôn đã dạy như
trên tại Kỳ Viên.
Chuyện quá khứ
5A. Ðế Thích Và Người
Nghèo
Thuở Phật Ca-diếp còn tại thế, Tăng đoàn gồm
hai mươi ngàn Tỳ-kheo đã lậu tận. Một hôm Phật hướng dẫn họ đến Ba-la-nại.
Dân chúng nghe tin, họp từng nhóm tám hoặc mười người cúng dường. Sau khi
thọ thực Phật hồi hướng công đức:
- Này các cư sĩ, trong thế gian này, có
những người chính mình bố thí nhưng không khuyên người khác bố thí, như
vậy họ được giàu có nhưng không có gia nhân. Có người khuyên người khác bố
thí nhưng chính mình thì không, như vậy họ có gia nhân nhưng không có của
cải. Cũng có người chính mình không bố thí và cũng chẳng khuyên người khác
bố thí, như vậy họ chẳng có của cải, cũng chẳng có gia nhân, sống như
người ăn cơm thừa canh cặn. Còn một hạng người nữa vừa tự mình bố thí, vừa
khuyên người khác bố thí, họ được cả hai phước báu về của cải và gia nhân.
Lúc bấy giờ có một người trí đứng gần đó
nghe thế phát tâm cúng dường Phật và cả hai mươi Tỳ-kheo. Ðược Phật nhận
lời thọ thực vào ngày mai, ông vào làng loan báo đến mọi người. Và với sự
cổ động của ông, người xin cúng cho mười vị, kẻ hai mươi vị, một trăm vị,
năm trăm vị. Ông ấy ghi số vào lá bối. Trong thành có một người rất nghèo,
người ta gọi ông là "Ông hoàng nghèo"
Mahàduggata, và ông cũng được mời cúng dường. Ông chỉ biết trả
lời:
- Trời! Tôi mà làm được gì cho các Tỳ-kheo?
Các Tỳ-kheo cần người giàu cúng cho họ, còn tôi, một mẻ gạo để nấu cháo
cho ngày mai còn không đủ, thì có đâu cho các Tỳ-kheo chứ?
Ông kia cố gắng giải thích thêm:
- Ông
Mahàduggata ơi! Trong thành này nhiều người sống xa hoa, ăn
uống những món đắt tiền, lụa là gấm vóc phủ thân, trang sức kiêu kỳ,
giường êm nệm ấm. Nhưng ông kiếm không lấp đầy bao tử. Có phải là ông chưa
từng cho ai cái gì?
- Tôi cũng nghĩ thế, ông ạ!
- Vậy tại sao bây giờ ông không tạo công đức
đi? Ông còn trẻ, mạnh khỏe, sao không bố thí cúng dường theo khả năng
mình?
Xúc động, ông hoàng nghèo bảo ghi tên mình
lá cúng cho một Tỳ-kheo. Nhưng ông kia cho rằng chỉ có một Tỳ-kheo thì
viết lên lá làm chi, nên quên mất.
Ông hoàng nghèo về nhà cho vợ hay, và cả hai
đồng lòng đi làm thuê để lo cúng dường. Ông đến một thương gia giàu, người
đãi ba trăm Tỳ-kheo, được giao cho việc bửa củi. Ông thắt dây lưng chặt và
làm hết sức mình. Thương gia nhận thấy ông làm việc thật phi thường, ngạc
nhiên hỏi, và khi biết được vì ông muốn có thức ăn để cúng dường, thương
gia thán phục.
Bà vợ thì được vợ thương gia giao cho giã
gạo. Bà giã xong, giần, sàng một cách hân hoan vui sướng như đang khiêu
vũ. Và khi được biết lý do cũng là để có thức ăn cúng dường, vợ thương gia
cũng rất thán phục.
Xong việc, phần ông nhận được bốn đấu gạo
tiền công, và gấp bốn lần nữa do thương gia tốt bụng biếu thêm. Phần bà
thì được một chén mật, một hũ sữa đặc, một lô gia vị và một đấu gạo. Vui
mừng vì thấy mình đủ vật dụng cúng dường, họ dậy thật sớm chuẩn bị. Bà bảo
ông đi tìm lá cà ri, ra chợ không có, ông phải đi dọc bờ sông nhặt lá, ca
hát vui vẻ, nghĩ bụng "Hôm nay, ta sẽ hân hạnh được cúng dường các
Tỳ-kheo!". Một người câu cá gần đấy nghe tiếng ca hát đến hỏi thăm, và cho
anh thêm cá.
Thế Tôn quan sát thế gian, biết chuyện tên
các Tỳ-kheo được cúng dường đều viết trên lá, trừ vị của ông nghèo bị bỏ
sót. Vậy không có Tỳ-kheo nào cho ông cúng dường sao? Ðương nhiên là phải
có, đó là Thế Tôn. Khi ông về nhà chuẩn bị nấu nướng thì ngai của Ðế Thích
nóng lên. Biết có chuyện, và biết rằng Phật dành phước cho ông hoàng
nghèo, Ðế Thích hóa hình đến nhà ông xin nấu giúp. Ông nghèo không có tiền
trả công nên Ðế Thích chỉ làm công đức, giành quyền nấu cơm và cháo, và
bảo ông nghèo đi tìm vị Tỳ-kheo của ông. Người vận động đưa các Tỳ-kheo có
tên trên lá đến từng nhà, đến ông nghèo thì trả lời là quên mất. Ông như
bị dao đâm vào bụng, đấm ngực khóc xin cho được một Tỳ-kheo. Dân chúng
nghe kể, phiền trách người vận động, làm anh ta bối rối không biết tính
thế nào cho ổn, chợt nhớ đến Thế Tôn, vội bảo ông nghèo đến tinh xá thỉnh
Phật:
- Rất đông vua chúa, đại thần đang đợi trước
hương thất, muốn thỉnh Phật mà chưa được. Phật rất thương người nghèo, anh
cứ nói rõ và xin ban phước, chắc chắn sẽ được.
Ông nghèo làm theo, đến ngay hương thất.
Phật mở cửa, đưa bình bát cho ông. Mọi người trông thấy đều há hốc miệng,
trong khi lòng ông hớn hở như được làm Chuyển Luân thánh vương. Họ không
dám đoạt bình bát của Phật trong tay ông, nhưng dụ cho ông tiền. Ông đều
từ chối hết.
Nhà vua biết tiền bạc không cám dỗ được ông
nghèo, nên không ai lấy được bình bát của Phật đã trao ông ta nhưng vua
vẫn cho là ông ta cúng dường chẳng đáng bao nhiêu, nên định bụng đến giờ
ông ta dâng thức ăn, sẽ đưa Thế Tôn về cung cúng dường. Do đó vua đi theo
Phật.
Tại nhà ông hoàng nghèo, Ðế Thích đã nấu
xong cháo, cơm, cà ri và những món khác, soạn sẵn chỗ ngồi cho Thế Tôn và
ngồi chờ. Ông nghèo đưa Thế Tôn đến nhà và mời vào. Nhà cửa ông thấp lè
tè, phải cúi đầu mới vào được. Nhưng đối với chư Phật thì chẳng bao giờ
phải cúi đầu, mặt đất phải hạ thấp xuống, hoặc nhà phải nâng cao. Ðây là
phước báo do sự bố thí của chư Phật, và khi các Ngài về thì mọi sự lại như
cũ. Do đó Phật vào nhà vừa vặn, ngồi xuống ghế đã soạn. Lúc đó vua bảo
Mahàduggata hãy giở cho thấy
những thứ gì dọn cho Thế Tôn. Mở đồ đậy ra thì nào cháo, cơm và những thứ
khác, hương thơm ngào ngạt bay khắp cả thành. Vua đành đảnh lễ Thế Tôn,
thú thật ý định của mình, và xin ra đi vì sợ làm cho thí chủ khó chịu. Ðế
Thích dâng món ăn lên Thế Tôn và phục vụ Phật tận tụy. Thọ thực xong, Thế
Tôn hồi hướng công đức và đứng lên ra về. Ðế Thích ra hiệu cho ông nghèo
đỡ bình bát của Thế Tôn và đi theo Phật.
Ðế Thích quay về nhà ông nghèo, ngừng trước
cửa và nhìn lên trời. Lập tức bảy báu mưa xuống, đổ đầy lu và hũ chỉ trong
nhà ông nghèo mà thôi. Trẻ nhỏ phải bế ra ngoài vì không còn chỗ trống để
ở. Mahàduggata trở về, thấy
vậy biết rằng đó là phước báo do sự cúng dường. Ông lên cung vua xin giao
hết tài sản, phải một ngàn xe mới chở đủ. Tất cả đều chất đống trước sân
hoàng cung, cao bằng cây thốt nốt. Vua chỉ cho dân chúng thấy, và hỏi họ
có ai sở hữu bằng ngần này không. Họ nhìn nhận không ai bằng ông nghèo, và
đồng lòng cử cho ông làm chưởng khố. Vua chỉ chỗ căn nhà vị chưởng khố
trước đã ở, bảo ông dọn sạch cây cỏ để xây nhà cho ông. Khi nền nhà dọn
sạch và bằng phẳng, lòi ra nhiều bình vàng bạc châu báu chạm nhau leng
keng. Vua được báo, xác nhận:
- Lần trước, bảy báu từ trời mưa xuống đầy
nhà là do sự cúng dường chư Phật thật sự toàn hảo. Lần này châu báu hiện
ra cũng do công đức của ông. Vậy chỉ mình ông được hưởng.
Cất nhà xong,
Mahàduggata cúng dường Phật và
Tăng chúng bảy ngày. Sau khi mạng chung, ông sanh thiên. Hưởng hết phước
lạc cõi trời suốt thời gian giữa hai vị Phật, ông tái sanh thời Phật hiện
tại vào nhà một thương gia giàu có ở Xá-vệ, một cận sự của Trưởng lão
Xá-lợi-phất.
Chuyện hiện tại
5B.
Pandita, Sa Di Bẩy Tuổi
Khi mang thai ông hoàng nghèo, bà mẹ mơ ước
được dâng cúng năm trăm Tỳ-kheo do Trưởng lão Xá-lợi-phất dẫn đầu, đồng
thời đắp y vàng, ngồi vòng ngoài hội chúng và nhận thức ăn thừa của
Tỳ-kheo. Ước mơ được thành tựu, bà chiêu đãi Tăng chúng bảy lần nữa.
(Tương tự như truyện Tissa).
Ðến ngày đặt tên, bà xin Trưởng lão truyền
giới cho đứa bé. Ðược bà cho biết trong nhà này ai khờ khạo, điếc câm đều
trở nên khôn ngoan từ ngày bà mang thai đứa bé, do đó Ngài đặt tên là
Pandita Dàraka, nhà hiền trí.
Lên bảy chú muốn đi tu. Và y hệt
Tissa chú được mẹ xin Trưởng
lão dẫn đến tinh xá, rồi được Trưởng lão cạo tóc dạy thiền quán trên năm
yếu tố đầu tiên của thân, đồng thời chú cũng được thu nhận vào Tăng đoàn.
Cha mẹ Tissa ở lại bảy ngày
cúng dường trong tinh xá rồi mới đi về.
Ngày thứ tám Trưởng lão dẫn chú vào làng,
trễ hơn các Tỳ-kheo, vì Trưởng lão còn phải đi quanh khắp tinh xá dọn dẹp,
quét tước, đổ đầy nước uống và nước rửa mặt, sửa lại giường ghế cho đúng
chỗ, cũng như đồ đạc vứt ném bừa bãi mất trật tự. Vì Ngài không muốn cho
ngoại đạo vào tinh xá co dịp chê bai: "Hãy xem thói tật của đệ tử ẩn sĩ
Cồ-đàm kìa!" Chú bé chưa biết cách đắp y ôm bát nên phải theo sát thầy,
sau khi đã được thầy chỉ dạy.
Trên đường đi, chú thấy một rãnh nước dẫn
vào ruộng, thắc mắc hỏi thầy. Thầy giải thích đó là vật vô tri nhưng con
người có thể điều khiển, dẫn dắt đến bất cứ nơi nào theo ý muốn. Chú lại
băn khoăn: Thế sao con người có trí lại không kiểm soát, điều phục tâm
mình để chứng quả A-la-hán?
Ði thêm một quãng nữa, chú thấy người làm
tên đang hơ mũi tên và gậy trên lửa và nheo mắt để uốn thẳng. Chú lại hỏi
thầy và cũng băn khoăn sao những mũi tên vô tri có thể uốn thẳng được bằng
cách hơ lửa, trong khi con người có trí lại không thể kiểm soát và điều
phục tâm mình để đạt quả A-la-hán?
Ði xa thêm một chút, chú thấy thợ mộc đang
đeo căm, vành trục và những phần khác của bánh xe. Chú cũng thắc mắc y như
trước: Nếu ta có thể lấy những mãnh gỗ vô tình này làm thành bánh xe chạy
theo ý mình, thì tại sao ta cũng có trí nhưng không điều phục tâm ý để đạt
đến quả vị A-la-hán.
Do đó chú thưa với Trưởng lão xin Ngài nhận
lại y bát của Ngài vì chú muốn trở về. Trưởng lão không cho phép mình tự
nghĩ "Chú nhỏ Sa-di này mới vào tăng đoàn mà đã nói năng như thể ta là ông
Phật nhỏ hơn". Ngược lại, Ngài tùy thuận nhận lại y bát của mình, và còn
đưa chìa khóa thất vì sợ chú ở ngoài trời nguy hiểm. Chú còn dặn thầy nếu
mang thức ăn về cho chú, chỉ xin thứ chú ưa thích, nếu do công đức của
Ngài không được thì sẽ nhờ công đức của chú.
Chú Sa-di
Pandita vâng lời thầy mở cửa
thất thầy vào tọa thiền, quán về thân, điều phục tâm ý. Ngai Ðế Thích bỗng
nói lên, Ngài hiểu rõ mọi chuyện, bèn muốn đến đó giúp đỡ nên ra lệnh:
- Tứ thiên vương, hãy đuổi chim đang làm tổ
trong vườn tinh xá, và gác bốn góc!
- Thần mặt trăng hãy giữ mặt trăng lại!
- Thần mặt trời hãy giữ mặt trời lại!
Rồi Ðế Thích hiện hình người đi đến chỗ treo
sợi dây mở và đóng cửa, đứng gác. Không một tiếng động nào trong tinh xá
trừ tiếng lá rơi. Tâm chú Sa-di an tĩnh, và chỉ trong khoảng bữa ăn, chú
điều phục được tâm ý và chứng Tam quả.
Trong lúc đó, Trưởng lão đến nhà thí chủ
Ngài biết rõ là rất kính mến Ngài để khất thực. Họ dâng thức ăn đúng món
chú Sa-di thích và xin Ngài thọ thực xong sẽ mang thức ăn về cho Sa-di.
Trưởng lão nghĩ đệ tử mình chắc đói lắm, nên độ xong vội vàng về tinh xá.
Sáng sớm, Thế Tôn dùng điểm tâm xong đến
tinh xá. Ngài thấy hết diễn biến về Sa-di
Pandita, và cũng biết là chú
sẽ chứng A-la-hán trước bữa ăn. Như thế, nếu Trưởng lão về đến tinh xá đưa
thức ăn, sẽ gây trở ngại trong lúc chú đang thiền quán. Vì vậy, Thế Tôn
đến chờ Trưởng lão tại thất, và hỏi Ngài bốn câu:
- Xá-lợi-phất, ông mang gì thế?
- Bạch Thế Tôn, thức ăn.
- Thức ăn mang lại cái gì?
- Bạch Thế Tôn cảm thọ.
- Cảm thọ mang lại cái gì?
- Sắc chất, bạch Thế Tôn.
- Sắc chất mang lại cái gì?
- Bạch Thế Tôn, xúc.
Ý nghĩa như thế này: Một người đói được ăn,
thức ăn sẽ làm hết đói và mang thọ lạc. Từ thọ lạc thân sẽ đẹp, tốt thêm,
nên nói rằng từ thọ sinh sắc. Ðược sắc thân như thế, người đó sanh tâm
hoan hỉ, do đó khi ngồi hoặc nằm đều được xúc hoan hỉ.
Trong thời gian bốn câu hỏi và đáp liên tục
thì chú Sa-di chứng A-la-hán cùng các thần thông. Thế Tôn lúc đó mới bảo
Trưởng lão đưa thức ăn cho Sa-di. Trưởng lão vâng lệnh đến thất gõ cửa.
Chú bước ra bưng lấy bình bát để qua một bên, cầm quạt lá cọ quạt cho
Trưởng lão. Ðược thầy bảo ăn, chú mới ăn. Thế là chú bé bảy tuổi, đã là
Sa-môn vào ngày thứ tám, như một bông huệ nở tươi mát, ngồi xuống thực
hành các pháp quán chiếu tự tâm, rồi thọ thực.
Rửa và cất bát xong, hai vị thần trả tự do
cho mặt trời và mặt trăng. Tứ thiên vương thôi không gác bốn góc, Ðế Thích
cũng ngưng gác cửa, và mặt trời đang giữa trưa bỗng lặn mất.
Các Tỳ-kheo bàn tán:
- Bóng đêm bất thường trùm xuống, mặt trời
lặn giữa trưa, chú Sa-di mới vừa ăn sáng xong, vậy là sao nhỉ?
Phật đến, nghe họ kể lại, đáp rằng:
- Ðúng vậy, các Tỳ-kheo! Khi chú Sa-di cố
gắng đạt quả A-la-hán thì các vị thần giữ mặt trời, mặt trăng lại, đứng
gác bốn góc tinh xá hay gác tại cửa; chính Ta, dù là Phật cũng không thể
nghỉ ngơi, nên phải đến với đệ tử của Ta; người trí thấy người trị thủy
dẫn nước, thợ làm tên uốn tên, thợ mộc đẽo gỗ, đã thiền quán trên các đề
mục đó, và tự thắng mình chứng A-la-hán.
Và Phật đọc Pháp Cú:
(80)
Người trị thủy dẫn nước,
Kẻ làm tên nắn tên,
Người thợ mộc uốn gỗ,
Bậc trí nhiếp tự thân.
7. Vững Vàng
Như Ðá Tảng
Như
đá tảng kiên cố ...
Tại Kỳ Viên, Thế Tôn đã dạy như thế, liên
quan đến Trưởng lão Lakuntaka
Bhaddiya.
Các Sa-di và những người khác chưa biết
Trưởng lão nên thường kéo tóc, nắm tai, bẹo mũi, hỏi đố:
- Chú ơi! Chú không mỏi mệt vì đạo à? Ðạo
làm chú vui thích không?
Trưởng lão không bực bội, cũng không mích
lòng. Các Tỳ-kheo thấy vậy xì xào với nhau, Thế Tôn nghe được liền bảo:
- Ðúng thế các Tỳ-kheo! Người trừ hết lậu
hoặc, không giận dữ hay bực bội, nhưng bình thản, không lay động như tảng
đá kiên cố.
Và đọc Pháp Cú:
(81)
Như đá tảng kiên cố,
Không gió nào lay động,
Cũng vậy, giữa khen chê,
Người trí không giao động.
7. Yên Lặng
Sau Cơn Bão
Như
hồ nước sâu thẳm ...
Thế Tôn đã dạy như thế tại Kỳ Viên, liên
quan đến mẹ của Kànà.
Mẹ của
Kànà, một tín nữ đã chứng quả Dự lưu, gả con gái cho một người
ở làng khác. Kànà có dịp về
thăm mẹ được ít ngày thì chồng cô nhắn về. Cô chào mẹ, được mẹ cầm lại,
bảo rằng:
- Con đã ở đây lây, sao lại về tay không?
Rồi bà làm bánh, ý cho cô có ít quà cáp đối
với nhà chồng. Lúc đó có một Tỳ-kheo đến khất thực. Bà mời ngồi và cúng
dường đầy bát. Vị ấy ra đi kể lại cho người khác nghe. Rồi người thứ hai,
thứ ba, thứ tư đến khất thực, cả bốn người đều được cúng dường bánh, nên
hết bánh. Kaanaa phải ở lại. Chồng cô nhắn hai, ba lần, và cũng vì lý do
đó cô không về được. Chồng cô không chờ nữa, lấy vợ khác. Nghe tin,
Kànà cho rằng các Tỳ-kheo đã
hại hạnh phúc của cô, do đó cô chửi bới, nhục mạ mọi Tỳ-kheo cô thấy. Các
Tỳ-kheo không dám đi qua nhà cô nữa. Thế Tôn biết chuyện liền đến đó. Bà
mẹ mời ngồi và cúng dường cháo và thức ăn cứng. Rồi Thế Tôn hỏi thăm
Kànà, bảo gọi đến và hỏi:
- Kànà,
tại sao thấy Ta con lại phiền não và khóc lóc?
Bà mẹ kể cho Thế Tôn biết việc nàng đã làm.
Phật quay về phía cô, hỏi tiếp:
- Kànà,
Ta nghe rằng đệ tử Ta tới nhà con khất thực và mẹ con cho họ bánh, vậy họ
có lỗi gì?
Cô sụt sùi đáp:
- Các Tỳ-kheo ấy không có lỗi, bạch Thế Tôn,
chỉ có con có lỗi.
Rồi cô đảnh lễ Thế Tôn xin được tha thứ.
Phật thuyết pháp cho cô và cô chứng quả Dự lưu. Thế Tôn trở về tinh xá,
vua trông thấy khi Ngài đi ngang qua hoàng cung, nên xin được đảnh lễ. Vua
hỏi thăm về Kànà va sau đó
hỏi Phật:
- Bạch Thế Tôn, Ngài có làm ngưng được sự
nhiếc móc của cô ta đối với các Tỳ-kheo hay không?
Phật đáp:
- Ðược, Ðại vương! Cô ta đã hết nhiếc móc,
và đã làm chủ tài sản xuất thế gian.
- Bạch Thế Tôn, tốt lắm. Vậy con sẽ cho cô
ta tài sản thế gian.
Ðảnh lễ Thế Tôn xong, vua quay về cung, gởi
cho cô một kiệu lớn, cho cô trang điểm lộng lẫy, nhận cô làm công chúa và
thông báo kén phò mã. Một đại quý tộc cưới cô. Từ đó cô đặt người tại bốn
cửa và cho phục vụ tất cả các Tỳ-kheo và Tỳ-kheo Ni. Cô còn muốn kiếm
nhiều Sa-môn hơn nữa để phục vụ cúng dường nhưng không có. Thực phẩm cúng
dường thì dồi dào, cả cứng lẫn mềm, luôn luôn có sẵn tại nhà và tuôn ra
cửa như một trận lụt lớn.
Các Tỳ-kheo lại bàn tán tại Pháp đường về
cô. Thế Tôn đến, nghe họ kể lại, bèn đáp:
- Các Tỳ-kheo! Ðây không phải lần đầu mà
trong tiền kiếp bốn Trưởng lão ấy cũng đã làm phiền
Kànà. Cũng không phải lần đầu
Ta thuyết phục cô ta mà trong tiền kiếp cũng đã như thế.
Các Tỳ-kheo xin Phật kể lại chuyện quá khứ,
Thế Tôn bèn kể chuyện Bổn Sanh Babbu
Một con mèo tìm được,
Con thứ hai xuất hiện.
Con thứ ba, thứ tư,
Hang này chúng tìm đến.
Bốn con mèo lúc đó là bốn Tỳ-kheo. Con chuột
là Kànà và người thợ châu
báu là Thế Tôn. Và Ngài nói Pháp Cú:
(82)
Như hồ nước sâu thẳm,
Trong sáng, không khuấy đục.
Cũng vậy nghe chánh pháp,
Người trí hưởng tịnh lạc.
8. Một Lũ
Lang Thang.
Do chuyện năm trăm Tỳ-kheo, Thế Tôn đã dạy
như trên tại Kỳ Viên. Truyện bắt đầu ở
Veranjà.
Thế Tôn nhận lời mời của Bà-la-môn
Veranjà đến
Veranjà nhập hạ với năm trăm
Tỳ-kheo. Nhưng Bà-la-môn bị Ma vương mê hoặc đến nỗi không hề nghĩ đến
Phật, dù chỉ một ngày. Hơn nữa tại đây lại xảy ra nạn đói. Các Tỳ-kheo ra
ngoài khất thực nhưng không nhận được gì và đói lả. Các nhà buôn ngựa sau
đó có cho họ lúa ngựa. Trưởng lão Mục-kiền-liên thấy họ đói quá, xin phép
đến Uttarakuru khất thực
nhưng Thế Tôn không cho. Tuy thế các Tỳ-kheo không hề lo âu đến lương thực
một ngày nào, mà chỉ lo tu để diệt trừ tham ái dục lậu.
Sau ba tháng, Thế Tôn báo cho Bà-la-môn Ngài
ra đi, ông lễ kính Phật và được quy y. Xong, Phật và các Tỳ-kheo trở về Kỳ
Viên. Dân Xá-vệ dâng đầy đủ thức ăn chào mừng Ngài trở về.
Thuở đó do lòng tốt của các Tỳ-kheo mà năm
trăm ăn mày sống trong vòng rào tinh xá. Ăn xong thức ăn thừa của các
Tỳ-kheo rồi họ nằm lăn ra ngủ. Thức dậy, họ chạy ra bờ sông la hét, nhảy
nhót, vật lộn đùa giỡn. Khi ở bên trong hang, ở bên ngoài tinh xá, họ đều
chẳng được tích sự gì, chỉ có bê bối.
Trong Pháp đường, các Tỳ-kheo bàn tán, có vẻ
không bằng lòng. Lúc gặp nạn đói ở
Veranjà họ đây có lôi thôi, nhưng bây giờ ăn uống đủ thứ họ lại
buông lung phóng túng, đủ kiểu tai hại. Còn các Tỳ-kheo thì ở
Veranjà và ở đây đều sống yên
bình, và tĩnh lặng.
Thế Tôn vào Pháp đường hỏi các Tỳ-kheo, nghe
kể lại, bèn bảo:
- Trong những kiếp trước họ cũng hành động
như thế. Họ vốn là năm trăm con lừa uống cặn nước nho thừa của năm trăm
ngựa giống Sindh, nước đó
đã pha thêm với nước lã rồi lọc qua một cái khăn, một thứ nước tồi tàn,
nhạt nhẽo không còn mùi vị gì. Uống xong, chúng say sưa, la hí vang rân.
Một miếng rượu nhạt
thừa,
Làm lừa say nghiêng ngửa.
Ngựa Sindh chẳng chuếch choáng,
Dù uống rượu tốt ngon.
Tây đại vương, cũng thế!
Người ngu dễ dàng say,
Người trí luôn điềm đạm,
Rượu ngon chẳng chuyển lay.
Và Thế Tôn nói tiếp:
- Như thế, này các Tỳ-kheo! Người hiền từ bỏ
tham dục xấu ác, và không giao động dù vui hay buồn.
Rồi Ngài đọc Pháp Cú:
(83)
Người hiền bỏ tất cả,
Người lành không bàn dục,
Dầu cảm thọ lạc khổ,
Bậc trí không vui buồn.
9. Chồng Và
Vợ
Không
vì mình, vì người ...
Thế Tôn đã dạy câu này tại Kỳ Viên, liên
quan đến Trưởng lão Dhammika.
Tại Xá-vệ, một cư sĩ sống đời chánh trực,
muốn đi tu, một hôm thân mật báo cho vợ biết. Bà vợ xin chồng đợi sinh con
xong. Ðợi đến khi đứa bé biết đi, ông lại nói nữa. Bà vợ lại bảo đợi nó
trưởng thành. Ðối với ông, cho phép hay không, không thành vấn đề vì lòng
ông đã giải thoát đau khổ của chính mình.
Rồi ông xuất gia, thành Sa-môn. Nhận đề tài
thiền quán, ông nỗ lực tu tập và đạt được tuyệt đích của đời tu. Ông trở
về Xá-vệ, tìm gia đình và thuyết pháp cho con. Anh ta đi tu và cũng chứng
A-la-hán. Bà vợ thấy ở nhà không còn ai nữa, nên cũng phát tâm đi tu, và
cũng chẳng bao lâu chứng A-la-hán.
Tại pháp đường các Tỳ-kheo thảo luận, và
được Phật dạy:
- Các Tỳ-kheo! Người trí không trông mong
thành đạt dù cho mình hay cho người khác. Người chơn chánh chỉ tìm đường
nương tựa vào giáo pháp.
Và nói Pháp Cú:
(84)
Không vì mình, vì người.
Không cầu được con cái,
Không tài sản quốc độ,
Không cầu mình thành tựu,
Với việc làm phi pháp.
Vị ấy thật trì giới,
Có trí tuệ, đúng pháp.
10. Ít Người
Ðến Bờ Kia
Ít
người giữa nhân loại ...
Thế Tôn đã dạy như thế khi ngụ tại Kỳ Viên,
liên quan đến vấn đề nghe pháp.
Dân cư tại một con đường ở Xá-vệ rủ nhau đi
cúng dường, và quyết định ở lại suốt đêm nghe pháp, nhưng họ không thể
nghe cả đêm được. Vài người đã bị dục tình chi phối và đã bỏ về nhà, một
số thì lo hờn lo giận, những người khác thì hôn trầm dã dượi, ngồi ngủ gà
ngủ gật, không một giọt pháp nào lọt vào tai.
Các Tỳ-kheo bàn tán về chuyện trên trong
pháp đường. Thế Tôn nghe được liền dạy:
- Các Tỳ-kheo! Chúng sanh trong thế gian hầu
hết đều dính mắc vào tam độc. Rất ít người qua được bờ bên kia.
Và Ngài đọc Pháp Cú:
(85)
Ít người giữa nhân loại
Ðến được bờ bên kia.
Còn số người ở lại
Xuôi ngược chạy bờ này.
(86)
Những ai hành trì pháp
Theo chánh pháp khéo dạy
Sẽ đến bờ bên kia
Vượt ma lực khó thoát.
11. Từ Bỏ
Ðen Tối
Kẻ
trí bỏ phép đen ...
Câu này Thế Tôn dạy tại Kỳ Viên, liên quan
đến năm mươi Tỳ-kheo đến thăm.
Năm mươi Tỳ-kheo đã nhập hạ tại nước
Kosala xong, giải hạ đến viếng
Thế Tôn. Họ đảnh lễ Ngài và cung kính ngồi một bên.
Thế Tôn lắng nghe kinh nghiệm hành trì của
họ và dạy họ Pháp Cú:
(87)
Kẻ trí bỏ pháp đen
Tụ tập theo pháp trắng
Bỏ nhà, sống không nhà,
Sống viễn ly khó lạc.
(88)
Hãy cầu vui Niết bàn
Bỏ dục, không sở hữu,
Kẻ trí tự rửa sạch
Cấu uế từ nội tâm.
(89)
Những ai với chánh tâm,
Khéo tu tập giác chi,
Từ bỏ mọi ái nhiễm,
Hoan hỷ không chấp thủ,
Không lậu hoặc, sáng chói,
Sống tịch tịnh ở đời.